Με τον «Σπάρτακο» του Αλέκου Ξένου, επονομαζόμενου και συνθέτη της Αντίστασης, και δύο έργα (ένα της νεότερης κι ένα της ωριμότερης περιόδου) του Ντμίτρι Σοστακόβιτς, θα γιορτάσει η Φιλαρμόνια, με μαέστρο τον Βύρωνα Φιδετζή, την επέτειο για τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανής Επανάστασης, στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Η συναυλία θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 30 Νοεμβρίου, στις 21:00. O Σοστακόβιτς υπήρξε ο γνωστότερος σοβιετικός συνθέτης όλων των εποχών, ενώ ο Ζακύνθιος Αλέκος Ξένος αφιέρωσε την ζωή και το έργο του στα κομμουνιστικά ιδεώδη και διώχθηκε για τους αγώνες και τα πιστεύω του.
Ο διακεκριμένος μαέστρος Βύρων Φιδετζής και η νέα ορχήστρα του Φιλαρμόνια, θα παρουσιάσει το συμφωνικό ποίημα «Οκτώβρης» και την Δεύτερη Συμφωνία «Στον Οκτώβρη» του Σοστακόβιτς, καθώς και το συμφωνικό ποίημα-μπαλέτο του Αλέκου Ξένου «Σπάρτακος». Συμπράττει η Χορωδία του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και η Χορωδία του Εθνικού Ωδείου.
Αξίζει να αναφέρουμε πως ο «Σπάρτακος» (1963) του Ξένου έχει να παιχτεί εδώ και πάνω από μισό αιώνα, καθώς η μοναδική φορά που ακούστηκε ζωντανά ήταν το 1965 από την ΚΟΑ στο Φεστιβάλ Αθηνών, με μαέστρο τον Ανδρέα Παρίδη. Υπάρχει μόνο η ηχογράφηση (1976) του έργου από την Συμφωνική της ΕΡΤ, με μαέστρο τον Ευθύμιο Καβαλλιεράτο, η οποία συνοδεύει την έκδοση της αυτοβιογραφίας του Αλέκου Ξένου από το Μουσείο Μπενάκη (2013).
Ο συνθέτης έδωσε στο έργο του το όνομά του Σπάρτακου, του διάσημου, θρακικής καταγωγής, σκλάβου που επαναστάτησε εναντίον των Ρωμαίων (73-71 π.Χ). Οπως γράφει ο Αλέκος Ξένος στην Αυτοβιογραφία του, μέσα από το έργο αυτό «εξέφραζα την πεποίθησή μου για την πραγματοποίηση του οράματος της «Πολιτείας του Ηλιου». Την πίστη ότι παρά τις θυσίες, οι αγώνες μας θα δικαιώνονταν».
Η «Πολιτεία του Ηλιου» ήταν δημιούργημα της πρώτης επανάστασης δούλων, ακτημόνων και προλετάριων το 133-128 π.Χ. στην Μικρά Ασία (στις κτήσεις της Περγάμου) με πρωτεργάτη τον Αριστόνικο (ο οποίος τελικά δολοφονήθηκε). Η εξέγερση αυτή έφερε αποτέλεσμα: καταργήθηκε η δουλεία και για πρώτη φορά στην Ιστορία επικράτησε η κοινοκτημοσύνη και η ισότητα. Εστω και για λίγο.
Η παρουσίαση του έργου στο Φεστιβάλ Αθηνών το 1965 είχε μεγάλη επιτυχία. «Στο Θέατρο Ηρώδου Αττικού ο κόσμος, ενθουσιασμένος, χειροκροτούσε επί ένα τέταρτο και πολλές φορές με έκανε να βγω στην σκηνή. Ηταν εποχή ανόδου του κινήματος των εργαζομένων».
Στα μάτια του συνθέτη, ο Σπάρτακος και η Πολιτεία του Ηλιου αποτελεί ένα ακόμα σύμβολο της πάλης των νέων για έναν καλύτερο κόσμο.
Ποιος ήταν όμως ο Αλέκος Ξένος (1912-1995);
Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο και είχε δύσκολα παιδικά χρόνια καθώς ορφάνεψε νωρίς. Ωστόσο. κατάφερε να πραγματοποιήσει σημαντικές μουσικές σπουδές με δασκάλους τον Δημήτρη Μητρόπουλο, τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη και τον Γεώργιο Σκλάβο.
Συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση εναντίον των Γερμανών, μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ, ενώ βοήθησε τον Βασίλη Ρώτα στην δημιουργία του Θεάτρου του Βουνού μαζί με την σύζυγό του, ηθοποιό Αννα Ξένου.
Το 1943 σαμπόταρε την μεγάλη γιορτή που ετοίμαζαν οι Γερμανοί στο θέατρο «Ολύμπια» για την άνοδο του Γ’ Ράιχ: προέτρεψε όλα τα πνευστά της Ορχήστρας του ΕΙΡ, στην οποία εργαζόταν, να «αρρωστήσουν» εκείνο το βράδυ, με αποτέλεσμα να κυνηγηθεί από τους Ναζί και να περάσει στην παρανομία. Συνελήφθη και δραπέτευσε δύο φορές.
Την περίοδο αυτή συνέθεσε μερικά πασίγνωστα αντιστασιακά τραγούδια όπως «Το τραγούδι του Αρη», ενώ οργάνωσε φιλαρμονικές και χορωδίες για τις ανάγκες του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.
Ιδεαλιστής μέχρι τέλους, αρνήθηκε πεισματικά να υπογράψει Δήλωση μετάνοιας για τα πιστεύω του στην μετεμφυλιακή Ελλάδα, κι έχασε πέντε φορές την θέση του (ως τρομπονίστας) στις μεγαλύτερες ορχήστρες, λόγω φρονημάτων. Ορχήστρες για την ίδρυση των οποίων είχε πρωτοστατήσει καθώς συμμετείχε ενεργά σε όλους τους καλλιτεχνικούς και συνδικαλιστικούς αγώνες. Επί χούντας απαγορεύονται οι ραδιοφωνικές αναμεταδόσεις έργων του.
Το εμβληματικότερο έργο του είναι η «Συμφωνία αρ. 1 της Αντίστασης» (1945) που συμπυκνώνει κατά τρόπο μνημειώδη την αγωνιστικότητα των Ελλήνων επί Κατοχής, ενσωματώνοντας τα γνωστότερα μουσικά μοτίβα από αντιστασιακά τραγούδια της εποχής. Το 1952 συνέθεσε το συμφωνικό έργο «Ο Διγενής δεν πέθανε» (1952), εμπνευσμένο από την εκτέλεση Μπελογιάννη. Το Συμφωνικό Ποίημα «Σπάρτακος», γράφτηκε αργότερα (1963) αλλά απηχεί την αντιστασιακή ιδεολογία του Ξένου.
Ο Ντμίτρι Ντμίτριεβιτς Σοστακόβιτς (1906-1975) δεν χρειάζεται ιδιαιτέρες συστάσεις: θεωρείται ο κατ’ εξοχήν αντιπροσωπευτικός συνθέτης της Σοβιετικής Ρωσίας. Η Δεύτερη Συμφωνία του (από τις 15 συνολικά που συνέθεσε) είναι έργο νεανικό, που δανείζεται στοιχεία από τις πρωτοποριακές τεχνικές της εποχής. Γράφτηκε το 1927 όταν ο Σοστακόβιτς ήταν 22 ετών, και αφιερώθηκε στην δέκατη επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης. Είναι η πρώτη φορά που ο συνθέτης χρησιμοποιεί χορωδία σε μια συμφωνία του. Στο τελευταίο μέρος της, η Χορωδία ψάλλει έναν ύμνο για τα ιδανικά της Επανάστασης και ένα δοξαστικό στον ηγέτη της, τον Λένιν.
Το Συμφωνικό Ποίημα «Οκτώβρης», αντίθετα, ανήκει στην τελευταία, ωριμότερη περίοδο του συνθέτη και γράφτηκε στα 1967, πάλι για μια επέτειο της Επανάστασης, την 50η. Η μουσική της γλώσσα είναι συντηρητικότερη της συμφωνίας, δανειζόμενη στοιχεία από το υστερορομαντικό ιδίωμα του Μάλερ, αλλά χωρίς να απομακρύνεται από το επικό ύφος που συχνά συναντούμε στα έργα του Σοστακόβιτς.
Πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ
