Καλλιτέχνες -επαγγελματίες και ερασιτέχνες- ετοιμάζουν ένα έργο τέχνης και το στέλνουν σε κάποιο φυλακισμένο. Εκείνος με τη σειρά του, «απαντά» με ένα δικό του έργο. Η δράση αυτή ονομάστηκε «Mail art» (τέχνη μέσω αλληλογραφίας) και ξεκίνησε πριν από λίγες εβδομάδες από το 2ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Τρικάλων και συνεχίζεται από το 3ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης και το ΣΔΕ Λάρισας, σχολεία ενηλίκων που εδρεύουν σε σωφρονιστικά καταστήματα και τα τρία.
Εμπνευστής της δράσης είναι ο εκπαιδευτής ενηλίκων Αισθητικής και Πολιτισμικής Αγωγής στο 2ο ΣΔΕ Τρικάλων, Βασίλης Ντατσιούδης, ο οποίος προχώρησε σε αυτήν την πρωτοβουλία «ως λύση έκτακτης ανάγκης», όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, επειδή το σχολείο παρέμενε -λόγω της πανδημίας- κλειστό. Ήθελε επίσης να «ξεκλειδώσει» τους ανθρώπους γύρω από τη δημιουργία. «Αρκετοί ενήλικες, όπως και οι μαθητές μας, φοβούνται την τέχνη. Ήθελα να μιλήσω για την εκδημοκρατισμό της», σημειώνει.
Έκανε ένα κάλεσμα σε κοινωνικά δίκτυα για το «Mail art» και προς μεγάλη του έκπληξη, όπως εξηγεί, ανταποκρίθηκαν γρήγορα στέλνοντας έργα τους πολλοί καλλιτέχνες, θεωρητικοί της τέχνης, άνθρωποι που σχετίζονται με μουσεία και ορισμένοι ερασιτέχνες. Φίλοι του, φίλοι φίλων, μια ολόκληρη «αλυσίδα» ανθρώπων από όλη την Ελλάδα, από την Τήνο και την Κρήτη, μέχρι τη Θεσσαλονίκη και το Κιλκίς, μπήκαν στο πρόγραμμα θέλοντας να «σπάσουν» την απομόνωση των φυλακισμένων μαθητών. Το Mail art έχει διάρκεια τρεις μήνες και επιχειρεί να συνδέσει μέσω της τέχνης τους «μέσα» με τους «έξω», οι οποίοι κάθε εβδομάδα γι’ αυτό το διάστημα, θα ανταλλάσσουν υλικό, όπως μια ζωγραφιά ή μια φωτογραφία, μαζί με λίγες σκέψεις.
«Οι τρεις μήνες που διαρκεί το πρόγραμμα, πιστεύω ότι είναι ικανός χρόνος για να χτιστεί μια επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους», εξηγεί ο κ. Ντατσιούδης. Η επικοινωνία σε αυτό το διάστημα θα γίνεται ανάμεσα στους ίδιους ανθρώπους. Δηλαδή, για τρεις μήνες, ο ίδιος άνθρωπος «εκτός» θα συνομιλεί μέσα από έργα τέχνης με τον ίδιο άνθρωπο «εντός». Για τους «εντός», η επικοινωνία αυτή είναι ζωτικής σημασίας, καθώς λόγω καραντίνας βιώνουν διπλό εγκλεισμό και δεν μπορούν να έρθουν σε επαφή με κανέναν, ούτε καν με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου των φυλακών.
Σύμφωνα με τον κ. Ντατσιούδη, ιδιαίτερα σημαντική είναι αυτή η επικοινωνία και για τους «εκτός». «Γνώρισα ανθρώπους που συνδέονται με αυτή τη διαδικασία, είτε είχαν κάποιον που έχει φυλακιστεί, είτε επειδή παρά λίγο να χάσουν οι ίδιοι την ελευθερία τους. Δε θέλουν να βοηθήσουν, θέλουν να συνδεθούν με τους μαθητές μας μέσω της τέχνης. Συνήθως μιλάμε για τις ανάγκες των μαθητών. Παραγνωρίζουμε όμως και τους ανθρώπους που περιμένουν με λαχτάρα έργα από τους μαθητές», εξηγεί ο κ. Ντατσιούδης.
Τώρα με μέιλ, μετά να πάμε για καφέ
Ένας μαθητής του 2ο ΣΔΕ Τρικάλων ζωγράφισε -στο πλαίσιο του προγράμματος- μια γέφυρα, από κάτω ένα τραπεζάκι καφενείου και στη λεζάντα έγραψε στο «συνομιλητή» του, ότι όταν τελειώσει η καραντίνα θα ήθελε να συναντηθούν και να πάνε εκεί για καφέ. Μέχρι τότε, ο κάθε συνομιλητής θα γνωρίζει μόνο το μικρό όνομα του άλλου. Τα έργα στέλνονται με μέιλ στα σχολεία και μοιράζονται εκτυπώσεις στους μαθητές. Αντίστοιχα, τα έργα των μαθητών σκανάρονται και στέλνονται με μέιλ στους καλλιτέχνες, σε ένα ιδιότυπο διάλογο, που στόχο έχει την επικοινωνία, μέσω της τέχνης. Θερμή ήταν η ανταπόκριση της διευθύντριας του 2ου ΣΔΕ Τρικάλων Μαρίας Μουτσάκη, όπως και του διευθυντή των φυλακών Θωμά Χαχάμη, οι οποίοι σύμφωνα με τον κ. Ντατσιούδη «κινήθηκαν άμεσα και αποτελεσματικά για να πάρουν τις απαιτούμενες άδειες από τα συναρμόδια υπουργεία».
Άμεση ήταν και η ανταπόκριση της διευθύντριας του 3ου ΣΔΕ Θεσσαλονίκης, Μαίρης Γκρίζου, στο διαδικτυακό κάλεσμα.
«Η εν λόγω πρωτοβουλία έρχεται σε μία χρονική στιγμή, ιδιαίτερα δύσκολη για τους μαθητές των σχολείων φυλακών, καθώς έχουν στερηθεί τόσο την εκπαιδευτική διαδικασία με τον τρόπο που γινόταν αλλά και κάθε είδους άμεση επικοινωνία ακόμη και με τους εκπαιδευτικούς τους», εξηγεί η κ. Γκρίζου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Οι μαθητές του εν λόγω σχολείου είναι αρκετά εξοικειωμένοι με την τέχνη. Ανεβάζουν κάθε χρόνο μια θεατρική παράσταση, έχουν σταθερά εργαστήρι δημιουργικής γραφής σε συνεργασία με το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, έχουν εκδώσει πέντε βιβλία με γραπτά τους κείμενα, και μάλιστα έχουν σε πολλούς λογοτεχνικούς διαγωνισμούς.
Στο σχολείο της φυλακής Διαβατών γίνονται εργαστήρια μουσικής, ζωγραφικής και θεάτρου με αντίστοιχες συνεργασίες με την Εθνική Λυρική Σκηνή, τη Σχολή Καλών Τεχνών και το ΚΘΒΕ. Από το 2018 μέχρι τον Δεκέμβρη 2019 έγιναν στοχευμένα εργαστήρια με καταξιωμένους καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό και τα παραγόμενα έργα παρουσιάστηκαν σε έκθεση στο Momus Πειραματικό Μουσείο Τέχνης στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης με επιμελήτρια την επιμελήτρια μουσείων Σοφία Ελίζα Μπουράτση, με τίτλο: Πρόσωπο- Ελευθερία- Σιωπή Τίμιοι Παράνομοι.
Η έκθεση, λόγω covid, διήρκησε είκοσι μέρες τον Μάρτιο 2020 και άνοιξε πάλι τον Ιούνιο για άλλες τόσες. «Πρώτη φορά ένα μουσείο αφιέρωσε έκθεση σε έργα κρατουμένων-εκπαιδευομένων και η προσέλευση ήταν μεγάλη όπως και η χαρά των εκπαιδευομένων μας», υπογραμμίζει η κ. Γκρίζου.
Τα ΣΔΕ έχουν ως στόχο όχι μόνο την απόκτηση γνώσεων, αλλά και την καλλιέργεια δεξιοτήτων, την αλλαγή στάσεων και την επαφή τους με διάφορες μορφές τέχνης. Πόσο μάλλον τα ΣΔΕ που βρίσκονται σε Καταστήματα Κράτησης. «Πάντα κάνουμε εργαστήρια και συνεργασίες με φορείς αλλά λόγω covid φέτος ήταν αδύνατο και έτσι η ιδέα του κ Ντατσιούδη μας ενθουσίασε», σημειώνει η διευθύντρια του 3ου ΣΔΕ Θεσσαλονίκης και υπογραμμίζει πόσο λείπει το σχολείο από τους μαθητές. «Γι’ αυτούς το σχολείο, όπως χαρακτηριστικά είπε ένας εκπαιδευόμενος μας, είναι “η νόμιμη απόδραση”».
Επιπροσθέτως, επειδή πολλοί μαθητές είναι αλλοδαποί και δεν μπορούν να εκφραστούν καλά στα ελληνικά, η δράση αυτή τους δίνει δυνατότητα έκφρασης. Τέτοιες δράσεις που «λειτουργούν με οργανωμένο τρόπο, με συνέπεια και όχι καταναγκαστικά ή μεμονωμένα, γεμίζουν τη ζωή του κρατουμένου και περιορίζουν σημαντικά την ψυχολογική του επιβάρυνση από τον εγκλεισμό. Κινητοποιούν τον κρατούμενο να χρησιμοποιήσει δημιουργικά τον προσωπικό του χρόνο μέσα στη φυλακή», εξηγεί η κ. Γκρίζου.
Δήμητρα Κεχαγιά
*Οι φωτογραφίες είναι από το μπλογκ του 3ου ΣΔΕ Θεσσαλονίκης
