Λένε πως ο αλαφροΐσκιωτος ζει ανάμεσα στον αόρατο και τον ορατό κόσμο, πως όταν τον βαφτίσανε κάτι δεν πήγε καλά κι έτσι δεν έφυγε από πάνω του όλη η αρχαία θρησκεία και κουβαλά κάτι απ’ αυτή μέσα του… Για τον Βραχνά, ότι μπαίνει αθόρυβα στο σπίτι όταν κοιμόμαστε, κάθεται πάνω στο στήθος μας και χοροπηδά, προκαλώντας δύσπνοια. Οι Καλικάντζαροι λένε πως είναι άνθρωποι με κακιά μοίρα, οι οποίοι πριονίζουν κάτω από τη γη το δέντρο που τη βαστά, ενώ υπάρχουν στοιχειά που προστατεύουν συγκεκριμένους τόπους, όπως πηγές, σπηλιές, γεφύρια και δέντρα. Και όπως υπάρχουν στοιχειωμένοι τόποι στη στεριά, έτσι υπάρχουν και στη θάλασσα τα Πετροκάραβα, που είναι όρθιοι βράχοι μέσα στο πέλαγος από καράβια που στοίχειωσαν και μαρμάρωσαν μετά από κάποια κατάρα…
Τον κόσμο του φανταστικού μέσα από τις λαϊκές παραδόσεις εξερευνά το βιβλίο «Τα ξωτικά του τόπου μας. Εικόνες από τον μεταφυσικό κόσμο στην Ελλάδα!», με συγγραφέα τον Γιώργο Σπάη και εικονογράφηση του Πρόδρομου Μάνου (ΑΡΤΕΟΝ εκδοτική). Μέσα από 50 εικονογραφήσεις ξωτικών από κάθε γωνιά της Ελλάδας, ο συγγραφέας αναπλάθει λαϊκές αφηγήσεις για ξωτικά, με βάση ανέκδοτο αρχειακό υλικό από το Ψηφιακό Αποθετήριο Λαϊκών Παραδόσεων του Κέντρου Ερεύνης της ελληνικής λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Όπως επισημαίνει, προλογίζοντας την έκδοση, ο διευθυντής του Κέντρου Ερεύνης της ελληνικής λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών Ευάγγελος Θ. Καραμανές, «η απομάγευση του σύγχρονου κόσμου μας έχει συντελεστεί εδώ και καιρό και τα ξωτικά έχουν εκδιωχθεί από τις ανθρώπινες κοινωνίες».
«Έλειψε έτσι ο σεβασμός, αλλά και ο φόβος που προστάτευε ορισμένους τόπους, τα ενδιαιτήματά τους, όπως ιερά δέντρα και δάση, από τους καταπατητές και καταστροφείς τους. Η απληστία και η ύβρις προς τη φύση έχει φέρει τον άνθρωπο στην κόψη του ξυραφιού, αφού διακινδυνεύει την αυτοκαταστροφή του έχοντας πλέον καταναλώσει και εξαντλήσει τους φυσικούς πόρους, όπως ο αρχαίος μυθικός Θεσσαλός Ερυσίχθονας», αναφέρεται στον πρόλογο.
Οι νεράιδες και τα ξωτικά
«Τον παλιό καιρό που ο κόσμος ήταν “καθαρός”, έβλεπαν πιο συχνά νεράιδες, μοίρες και τόσα άλλα ξωτικά. Υπάρχουν άπειρα ξωτικά με άπειρα ονόματα. Κάποια υπάρχουν μόνο σε κάποιους τόπους που τους έχουν στοιχειώσει γι’ αυτό λέγονται “στοιχειά” κι άλλα κινούνται στον αέρα και τα λένε «αερικά». Κάποια άλλα έρχονται μόνο στις μεγάλες γιορτές και ζουν στον Κάτω κόσμο, όπως οι καλικάντζαροι ενώ υπάρχουν και άλλα πολλά. Όλα αυτά λοιπόν είναι ξωτικά, δηλαδή από τον άλλο κόσμο, τον έξω κόσμο, “εξωτικά”».
Έτσι περιγράφει ο Γιώργος Σπέης τα ξωτικά στο βιβλίο, έχοντας διενεργήσει μια πολύμηνη έρευνα για τη συγκέντρωση στοιχείων. Αν και έχει σπουδάσει ηλεκτρολόγος μηχανικός και έχει εργαστεί σε τομείς της πληροφορικής, απηύδησε, όπως λέει, με τις ατέρμονες συζητήσεις περί «bits and bytes» και θέλησε να δει «τον άνθρωπο με τα συναισθήματά του».
«Δεν αντέχεται ο πολύ πρακτικός κόσμος», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, κάνοντας μνεία στην ανάγκη του ανθρώπου για το υπέρλογο και στο γεγονός ότι μάθαμε να κοιτάμε και να μην βλέπουμε. Τονίζει παράλληλα τη σπουδαιότητα της εικονογράφησης που έγινε με προσέγγιση στην ελληνική λαογραφία και στηρίχτηκε στην παραδοσιακή ζωγραφική, με σαφήνεια των μορφών των φανταστικών όντων και του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που αποτελούσε το ενδιαίτημά τους καθώς, αν και υπάρχουν πάρα πολλές ιστορίες και παραμύθια στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν πολλές απεικονίσεις.
«Χρειαζόμαστε το υπέρλογο για να ερχόμαστε σε επαφή με τα συναισθήματά μας και να μειώνουμε τους φόβους μας. Ένας μύθος φτιάχνεται σε λιγότερο από 100 χρόνια και μεις έχουμε ανάγκη τους μύθους, ακόμη και στη σημερινή εποχή», καταλήγει ο συγγραφέας.
Ο Γιώργος Σπέης έχει κάνει εθνογραφική έρευνα ανά την Ελλάδα, έχει συλλέξει αντικείμενα και συγγράψει διάφορα άρθρα, με θέμα τον υλικό πολιτισμό και την περιβαλλοντική εκπαίδευση, και αρκετά βιβλία, όπως: «Τα Ορυχεία της Κέας» (Αρτέον 2022), «Η Αγγειοπλαστική της Κέας» (Αρτέον 2022), «Ανεμόμυλοι του τόπου μας» (Αρτέον 2018), «Οι Σιφνιοί της Άνδρου» (Καΐριος Βιβλιοθήκη 2009), «Ένα λιοτρίβι στην Αλόννησο» (Κέδρος 2005), «Η Μελισσάνθη και οι μέλισσες» (Κέδρος 2005), «Ένας νερόμυλος στην Τζια (Κέδρος 2004) κ.ά. Έχει τιμηθεί με βραβείο από το Λαογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών. Είναι ενεργό μέλος της The International Molinological Society (TIMS).
Νατάσα Καραθάνου
Εικονογραφήσεις από το βιβλίο «Τα ξωτικά του τόπου μας», εκδοτικός οίκος Αρτέον
ΦΩΤΟ ΑΠΕ-ΜΠΕ
