Η Ευρωπαϊκή Ένωση ολοκλήρωσε την εμβληματική μεταρρύθμιση για τη μετανάστευση και το άσυλο – Ποια είναι τα επόμενα βήματα;

Το “βασανιστικό” και συχνά εκρηκτικό εγχείρημα έφτασε στο τέλος του το πρωί της Τρίτης, καθώς τα κράτη μέλη συγκεντρώθηκαν για να δώσουν το τελικό “πράσινο φως” στους πέντε κανονισμούς που συνθέτουν το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, μια εμβληματική μεταρρύθμιση που στόχο έχει να διασφαλίσει ότι όλες οι χώρες, ανεξαρτήτως γεωγραφικής θέσης, θα αναλάβουν το μερίδιο που τους αναλογεί.

Μεταξύ άλλων, το νέο σύμφωνο προβλέπει αυστηρότερους κανόνες για την επέκταση του ελέγχου των αιτούντων άσυλο, τη διενέργεια ελέγχων υγείας και ασφάλειας, την επιτάχυνση των διαδικασιών εξέτασης των αιτημάτων και την παροχή δωρεάν συμβουλών.

Η κύρια καινοτομία του είναι ένα σύστημα “υποχρεωτικής αλληλεγγύης” που θα δίνει στις κυβερνήσεις τρεις επιλογές για τη διαχείριση των αιτούντων άσυλο: να μετεγκαταστήσουν έναν ορισμένο αριθμό, να πληρώσουν 20.000 ευρώ για κάθε έναν που απορρίπτουν ή να χρηματοδοτήσουν την επιχειρησιακή υποστήριξη.

Ο αρχικός στόχος είναι 30.000 μετεγκαταστάσεις ετησίως.

Όπως αναμενόταν, η Πολωνία και η Ουγγαρία, οι πιο ένθερμοι επικριτές, καταψήφισαν ολόκληρη τη δέσμη νομοθετικών μέτρων. Από τότε που παρουσιάστηκε η μεταρρύθμιση το 2020, οι δύο αυτές χώρες αντιστέκονταν σταθερά στο σύστημα “υποχρεωτικής αλληλεγγύης”, ισχυριζόμενες ψευδώς ότι θα τις ανάγκαζε να δέχονται μετανάστες παρά τη θέλησή τους.

Η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβακία, επέλεξαν να απέχουν από τις περισσότερες ψηφοφορίες, ενώ η Αυστρία ψήφισε κατά του κανονισμού για την κρίση.

Αλλά το Νέο Σύμφωνο χρειαζόταν μόνο ειδική πλειοψηφία για να εγκριθεί, οπότε προχώρησε και επικυρώθηκε επίσημα, επισφραγίζοντας ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της τρέχουσας θητείας.

Ο δύσκολος δρόμος για την ΕΕ

Για την ΕΕ, ο δρόμος προς τη γραμμή του τερματισμού ήταν κάθε άλλο παρά εύκολος: η ιδέα της ύπαρξης ενός κοινού εγχειριδίου κανόνων για τη διαχείριση των παράτυπων αφίξεων αιτούντων άσυλο βρισκόταν στο τραπέζι από τη μεταναστευτική κρίση του 2015-2016, η οποία μετέτρεψε το ζήτημα σε πολιτική “βόμβα” και δίχασε τις χώρες σε αντίπαλα στρατόπεδα.

Τα κράτη μέλη από το Νότο διαμαρτυρήθηκαν ότι έχουν κατακλυστεί και ότι έχουν μείνει μόνα τους. Οι βόρειες χώρες απαίτησαν ισχυρότερη λογοδοσία και επιβολή στα εξωτερικά σύνορα, ενώ τα ανατολικά κράτη αντιστάθηκαν σε κάθε πρωτοβουλία που άγγιζε τη λογική της ποσόστωσης και της μετεγκατάστασης.

Εν μέσω της αναταραχής, οι ακροδεξιές δυνάμεις είδαν την ευκαιρία με στόχο να κερδίσουν πολιτικά οφέλη. Τα ωστικά κύματα αυτού του πολιτικού σεισμού είναι αισθητά ακόμη και σήμερα, με τις δημοσκοπήσεις ενόψει των εκλογών του Ιουνίου να προβλέπουν απότομη στροφή προς τα δεξιά.

Τα κράτη μέλη ξεπέρασαν τις διαφορές τους και ξεμπλόκαραν σταδιακά τα πέντε κομμάτια του Νέου Συμφώνου καθ’ όλη τη διάρκεια του 2023, μέχρι να καταλήξουν σε μια προσωρινή συμφωνία με το Κοινοβούλιο τον Δεκέμβριο.

Η συμφωνία, η οποία χαιρετίστηκε ως “ιστορική”, εγκρίθηκε οριακά από τους ευρωβουλευτές τον Απρίλιο μετά από μια έντονη συζήτηση που αποκάλυψε τις ιδεολογικές διαφορές που παραμένουν άλυτες: οι νομοθέτες της δεξιάς είπαν ότι η μεταρρύθμιση ήταν πολύ ήπια και επιεικής, ενώ οι νομοθέτες της αριστεράς είπαν ότι ήταν πολύ σκληρή και τιμωρητική.

Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις ήταν επίσης διχασμένες. Η Διεθνής Αμνηστία κατήγγειλε το Νέο Σύμφωνο, προειδοποιώντας ότι θα υποβαθμίσει την ποιότητα της διαδικασίας ασύλου και θα οδηγήσει σε “μεγαλύτερο πόνο.”

“Αυτή η δέσμη μέτρων πάει πολύ μακριά”, δήλωσε η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα. “Δεν θα λύσει μαγικά κάθε ζήτημα σε μια νύχτα, αλλά είναι δέκα γιγαντιαία άλματα προς τα εμπρός”.

Η ψηφοφορία της Τρίτης στο Συμβούλιο διεξήχθη χωρίς δράματα, ούτε καν συζήτηση, καθώς κάθε λεπτομέρεια που είχε ήδη συζητηθεί πολλές φορές.

Το μόνο βήμα που απομένει για το Νέο Σύμφωνο είναι η δημοσίευσή του στην επίσημη εφημερίδα της ΕΕ. Μετά από αυτό, θα χρειαστούν δύο χρόνια για να τεθεί σε πλήρη ισχύ.

Το επόμενο κεφάλαιο

Παρά το αίσθημα ανακούφισης στις Βρυξέλλες, η στάση της Πολωνίας και της Ουγγαρίας προμηνύει μια δύσκολη αρχή για το τι θα ακολουθήσει: να λειτουργήσει η μεταρρύθμιση.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρουσιάσει τον Ιούνιο ένα σχέδιο εφαρμογής για να περιγράψει τα νομικά και επιχειρησιακά στοιχεία που είναι απαραίτητα για την εφαρμογή του νέου συμφώνου στην πράξη. Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη θα έχουν περιθώριο μέχρι τον Ιανουάριο να υποβάλουν τα δικά τους εθνικά σχέδια.

Σκοπός είναι η ανάλυση και ο εντοπισμός κενών στη διαδικασία, όπως εκπαίδευση, προσωπικό, εξοπλισμός και εγκαταστάσεις.

Οι συνομιλίες για την εφαρμογή θα διαρκέσουν μήνες και θα μπορούσαν κάλλιστα να αναζωπυρώσουν την πολιτική οξύτητα που έχει υποχωρήσει τους τελευταίους μήνες, ιδίως αν τα κράτη του Νότου απαιτήσουν ένα ποσό που οι Βρυξέλλες δεν είναι σε θέση να εκταμιεύσουν.

Η αναθεώρηση του προϋπολογισμού που συμφωνήθηκε νωρίτερα φέτος από τους ηγέτες της ΕΕ προβλέπει 2 δισεκατομμύρια ευρώ για την υλοποίηση των φιλοδοξιών του Νέου Συμφώνου μέχρι το 2027. Όμως το κονδύλι μπορεί να εξαντληθεί γρήγορα αν οι κυβερνήσεις παρουσιάσουν βαρύτατες προτάσεις για την κατασκευή υποδομών και την πρόσληψη νέου προσωπικού.

Μόλις τεθούν σε ισχύ οι νόμοι, το ενδιαφέρον θα στραφεί στην επιβολή και τη συμμόρφωση. Θα ακολουθήσουν η Πολωνία και η Ουγγαρία τους κανόνες στους οποίους αντιτάχθηκαν τόσο έντονα;

“Το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση είναι ένα ακόμη καρφί στο φέρετρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ενότητα είναι νεκρή, τα ασφαλή σύνορα δεν υπάρχουν πια. Η Ουγγαρία δεν θα ενδώσει ποτέ στη μαζική μεταναστευτική φρενίτιδα!”, δήλωσε ο πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν μετά την ψηφοφορία στο Κοινοβούλιο.

Ο Ντόναλντ Τουσκ, ο οποίος έχει ορκιστεί να επαναφέρει τις σχέσεις Βαρσοβίας-Βρυξελλών μετά από οκτώ χρόνια εντάσεων υπό το σκληροδεξιό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), διατήρησε την επίσημη γραμμή του προκατόχου του, καταγγέλλοντας το Νέο Σύμφωνο ως “απαράδεκτο” για τη χώρα του.

“Θα προστατεύσουμε την Πολωνία από τον μηχανισμό μετεγκατάστασης”, δήλωσε ο Τουσκ τον περασμένο μήνα.

Η έλλειψη συμμόρφωσης αποτελεί μείζονα απειλή για τη μεταρρύθμιση, η οποία αποτέλεσε αντικείμενο επίπονης διαπραγμάτευσης προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλες οι χώρες θα συμβάλουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Εάν τα κράτη μέλη αρχίσουν να αγνοούν τους κανόνες, το σύστημα της “υποχρεωτικής αλληλεγγύης” θα υπονομευθεί γρήγορα και θα καταστεί άδοντο, στερώντας το Νέο Σύμφωνο από το κεντρικό του στοιχείο.

Η Ίλβα Γιόχανσον, η επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, έχει ήδη προειδοποιήσει ότι η εκτελεστική εξουσία θα κινήσει νομικά μέτρα κατά των επαναστατημένων χωρών. Όμως η διαδικασία αυτή είναι αργή και μπορεί να τραβήξει χρόνια μέχρι να εκδοθεί απόφαση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Εν τω μεταξύ, νέοι αιτούντες άσυλο θα συνεχίσουν να καταφθάνουν, ζητώντας διεθνή προστασία. Το 2023, ο αριθμός των αιτήσεων έφτασε τα 1,14 εκατομμύρια, ένα υψηλό επτά ετών.

Jorge Liboreiro

ΠΗΓΗ: Euronews