Πώς οι αρχαίες κοινωνίες προσαρμόστηκαν στις κλιματικές αλλαγές

Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής γίνονται όλο και πιο ανησυχητικές, γεγονός που εγείρει το ερώτημα για το πώς οι προηγούμενες κοινωνίες ανταποκρίθηκαν στις φυσικές -αν και λιγότερο σοβαρές- κλιματικές αλλαγές.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ παρουσιάζει το έργο μίας διεθνούς ερευνητικής ομάδας, συμπεριλαμβανομένης και της Ελληνίδας δρ. Έλενας Ξοπλάκη από το Ινστιτούτο Γεωγραφίας και το Κέντρο Διεθνούς Ανάπτυξης και Περιβαλλοντικής Έρευνας στο Πανεπιστήμιο Justus Liebig Giessen στη Γερμανία, το οποίο μάλιστα δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Nature.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, στόχος του έργου είναι να βοηθήσει στον εντοπισμό περαιτέρω παραδειγμάτων ανθεκτικότητας στο παρελθόν και, συνεπώς, να υποστηρίξει τις προσπάθειες προσαρμογής στην τρέχουσα κλιματική αλλαγή, αλλά και να καταβάλει απολύτως απαραίτητες προσπάθειες για τη δραστική και γρήγορη μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Με βάση τη δημιουργία ενός πλαισίου για την έρευνα της ιστορίας του κλίματος και της κοινωνίας, η επιστημονική ομάδα επισημαίνει επίσης πέντε μονοπάτια/στρατηγικές που οι προ-σύγχρονοι πληθυσμοί χρησιμοποιούσαν για να προσαρμοστούν στην αλλαγή του κλίματος.
«Θέλαμε να μάθουμε γιατί τόσο μεγάλη έρευνα σε αυτόν τον τομέα επικεντρώνεται σε καταστροφές και πώς μπορούμε να ενθαρρύνουμε περισσότερη έρευνα σχετικά με τις στρατηγικές που επέτρεψαν σε προηγούμενους πληθυσμούς να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή», λέει ο Dagomar Degroot, αναπληρωτής καθηγητής περιβαλλοντικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Georgetown στην Ουάσιγκτον και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Με αυτό το πλαίσιο, βοηθάμε άλλους ερευνητές να βρουν διαφορετικές σχέσεις μεταξύ του κλίματος και της κοινωνίας, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε μια πιο ρεαλιστική κατανόηση του παρελθόντος, καθώς και σε έναν καλύτερο οδηγό για το μέλλον». Η μελέτη περιλαμβάνει ερευνητές από τους κλάδους της αρχαιολογίας, της γεωγραφίας, της ιστορίας και της παλαιοκλιματολογίας.
Χρησιμοποιώντας ένα σύγχρονο πλαίσιο, η ερευνητική ομάδα παρήγαγε περιπτωσιολογικές μελέτες κοινωνιών που μπόρεσαν να προσαρμοστούν σε δύο από τις πιο ευρέως μελετημένες περιόδους κλιματικής αλλαγής: τη Μικρή Παγετώδη Εποχή της Ύστερης Αρχαιότητας του 6ου αιώνα και τη Μικρή Παγετώδη Εποχή του 13ου έως 19ου αιώνα. «Αν και οι δύο περίοδοι προκάλεσαν δυσκολίες σε πολλές κοινότητες, οι μελέτες μας δείχνουν ότι οι πληθυσμοί μπόρεσαν να προσαρμοστούν με πέντε στρατηγικές», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η δρ. Ξοπλάκη. «Βρήκαν νέες κοινωνικοοικονομικές ευκαιρίες, βασίζονταν σε ισχυρά ενεργειακά συστήματα, δημιούργησαν νέους πόρους μέσω του εμπορίου, ανταποκρίθηκαν αποτελεσματικά σε ακραία φυσικά γεγονότα ή μετανάστευσαν σε νέα περιβάλλοντα».
Ένα παράδειγμα αυτής της ανθεκτικότητας μπορεί να βρεθεί στα τέλη της ρωμαϊκής εποχής στην ανατολική Μεσόγειο. Οι περιβαλλοντικές ανασυστάσεις που βασίζονται σε ιζήματα λιμνών, σπηλαιοαποθέματα και άλλα δεδομένα, που είναι έμμεσοι δείκτες του κλίματος (τα λεγόμενα proxy δεδομένα) δείχνουν αυξημένη βροχόπτωση το χειμώνα που ξεκινά τον πέμπτο αιώνα και συνεχίζεται στη Μικρή Παγετώδη Εποχή της Ύστερης Αρχαιότητας. Με δεδομένα γύρης και αρχαιολογικές έρευνες, οι ερευνητές μπόρεσαν να αποδείξουν ότι η καλλιέργεια σιτηρών και η βοσκή ζώων άνθισαν ως αποτέλεσμα της αυξημένης βροχόπτωσης.
Ως αποτέλεσμα, πολλοί οικισμοί αυξήθηκαν σε πυκνότητα και έκταση. Οι περιφερειακές οικονομικές πρακτικές επέτρεψαν την εύκολη ανταλλαγή αγαθών μεταξύ των κοινοτήτων και επέτρεψαν στους καταναλωτές να μοιράζονται τα οφέλη της αυξημένης γεωργικής παραγωγής. Εν τω μεταξύ, οι ελίτ των κοινωνιών επένδυαν στη γεωργία προσανατολισμένοι στην αγορά και χρηματοδότησαν την κατασκευή φραγμάτων και άλλων υποδομών που επέτρεψαν στους αγρότες να διαχειρίζονται το νερό πιο αποτελεσματικά.
«Αν και οι κλιματικές αλλαγές που αντιμετωπίζουν οι ιστορικές κοινωνίες ήταν λιγότερο σοβαρές από τις αλλαγές που αντιμετωπίζουμε σήμερα, αυτές οι μελέτες δείχνουν ότι οι κοινότητες και οι κοινωνίες ήταν συχνά σε θέση να προσαρμοστούν και να επιμείνουν σε καιρούς κλιματικής αλλαγής», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η δρ. Ξοπλάκη και προσθέτει ότι «σήμερα, φυσικά, χρειάζονται διαφορετικά και πολύ πιο φιλόδοξα μέτρα προσαρμογής για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της άνευ προηγουμένου υπερθέρμανσης του πλανήτη».
Τέλος, σημαντικό εύρημα της μελέτης είναι ότι οι επιστήμονες της ιστορίας του κλίματος και της κοινωνίας κάνουν πιο πειστικές συνδέσεις μεταξύ του κλίματος και της ανθρώπινης ιστορίας όταν εργάζονται μαζί σε ομάδες ειδικών διαφόρων κλάδων. «Εργαζόμαστε μαζί σε αυτό το πλαίσιο στις κοινωνικές και φυσικές επιστήμες εδώ και αρκετά χρόνια», λέει η δρ. Ξοπλάκη, επισημαίνοντας ότι «αυτή η προσέγγιση, τόσο περιεκτική όσο είναι απαιτητική, παράγει πολύ σταθερά αποτελέσματα».
Ηλίας Παλιαλέξης