Ποιος αντιπροσωπεύει την «κυβέρνηση» της Ευρώπης;

Η υπόθεση «Sofagate», το ότι δηλαδή η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έμεινε χωρίς καρέκλα στην πρόσφατη επίσκεψή της μαζί με τον Σαρλ Μισέλ στην Αγκυρα, θα μείνει για καιρό στην ιστορία των κοινοτικών θεσμών ως ένα δυσάρεστο επεισόδιο. Συγκάλυψε όμως ένα ζήτημα ουσίας, από το οποίο εξαρτάται το ίδιο το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτικού προγράμματος: ποιος αντιπροσωπεύει τελικά την «κυβέρνηση» της Ευρωπαϊκής Ενωσης;
Το 2012, θέλοντας να τιμήσει την Ενωση για τον ρόλο της στην ειρήνη και τη δημοκρατία, η Επιτροπή Νομπέλ βρέθηκε αντιμέτωπη με αυτό το ερώτημα. Για να αποφύγει τις κακοτοπιές, έστειλε ένα γράμμα στην αντιπροσωπεία της ΕΕ στο Οσλο. Ποιον έπρεπε να ενημερώσει πρώτα, τον τότε πρόεδρο της Κομισιόν Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν βαν Ρομπάι ή τον πρόεδρο του Ευρωκοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς; Τελικά, στις 12 Δεκεμβρίου, ο βασιλιάς της Νορβηγίας απένειμε το βραβείο και στους τρεις…
Η συνθήκη της Ενωσης δεν βοηθά στην επίλυση του γρίφου. Το άρθρο 13 αναφέρει ότι οι θεσμοί της Ευρώπης είναι, κατά σειρά, το Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, η Επιτροπή, το Δικαστήριο κλπ. Σε ό,τι αφορά την κατανομή των ρόλων, αναφέρεται απλώς ότι «κάθε θεσμός δρα στα όρια των αρμοδιοτήτων που ορίζουν οι συνθήκες». Και το κλειδί είναι ότι οι θεσμοί αυτοί καλούνται «να αναπτύξουν μια γόνιμη συνεργασία».
Η σύνθετη αρχιτεκτονική της Ενωσης υποχρεώνει λοιπόν τους δύο θεσμούς να συνεργαστούν. Ενα Συμβούλιο που θα λειτουργούσε χωρίς την Επιτροπή θα εμπλεκόταν σε πολιτικές συζητήσεις κάπως αποκομμένες από την πραγματικότητα. Μια Επιτροπή χωρίς το Συμβούλιο θα περιοριζόταν στη διατύπωση ιδεών και προτάσεων χωρίς αντίκρυσμα.
Η Ενωση συνδυάζει έτσι υπερεθνικούς και διακυβερνητικούς θεσμούς. Και οι προσωπικοί ανταγωνισμοί δεν λείπουν. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρώτη γυναίκα πρόεδρος της Επιτροπής, ασκεί αυτό το αξίωμα χωρίς να έχει υπάρξει πρωθυπουργός, άρα μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Μόνο ο Ζακ Ντελόρ εκπλήρωνε αυτή την προϋπόθεση. Οπως όμως εκείνος προσπαθούσε να απαλλαγεί από την επιρροή του Φρανσουά Μιτεράν, έτσι και η φον ντερ Λάιεν προσπαθεί να απαλλαγεί από την επιρροή της Αγγελα Μέρκελ. Εξ ου και η διόγκωση του ρόλου της σε σχέση με τον Μισέλ μετά το τουρκικό επεισόδιο.
Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι, «ανάλογα με τα θέματα», η πρόεδρός της θα μπορούσε να προηγείται του προέδρου του Συμβουλίου. Ξεχνά έτσι πως όταν ο προκάτοχος της φον ντερ Λάιεν, ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, πίστεψε ότι θα μπορούσε να παρακάμψει τη θέση των κρατών και να επιβάλει ποσοστώσεις στους αιτούντες άσυλο, κατάλαβε γρήγορα το λάθος του. Αυτή η δικέφαλη ηγεσία θα είναι λοιπόν πάντα συγκρουσιακή;
Ο βέλγος πρώην πρωθυπουργός Χέρμαν βαν Ρομπάι είχε χρειαστεί να χρησιμοποιήσει όλο το ταλέντο του ως συναινετικής προσωπικότητας για να συνεργαστεί με τον Μπαρόζο, που ήταν γνωστός για τον ισχυρό του εγωισμό. Οι δύο άνδρες δεν έγιναν ποτέ φίλοι, συνεργάστηκαν όμως αρμονικά ακόμη και στην κορύφωση της κρίσης του ευρώ.
Οι διάδοχοί τους, ο Ντόναλντ Τουσκ και ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, είχαν έντονες διαφωνίες στο μεταναστευτικό, τον έλεγχο των συνόρων ή την αλληλεγγύη που έπρεπε να δείχνουν οι πρωτεύουσες. Διακρίνονταν όμως από αμοιβαία εμπιστοσύνη.
Αν πρέπει πάντως να αναδειχθεί ένας νικητής στις συγκρούσεις ανάμεσα στους δύο θεσμούς, αυτός είναι το Συμβούλιο. Απόδειξη, η πτώση των προσφυγών της Κομισιόν κατά των κρατών που δεν τηρούν τις υποχρεώσεις τους σε σχέση με το ευρωπαϊκό δίκαιο: από 60% ως 80% μετά το 2004. Η «θεματοφύλακας των συνθηκών» έχει γίνει ένα είδος γραμματείας του Συμβουλίου.
Αλλωστε και οι συνθήκες διορισμού της φον ντερ Λάιεν έδειξαν την κυριαρχία των κρατών. Το Κοινοβούλιο πίστευε ότι είχε επιβάλει τον κανόνα πως όποιος κέρδιζε τις ευρωπαϊκές εκλογές θα γινόταν πρόεδρος της Κομισιόν. Αυτός ήταν ο Μάνφρεντ Βέμπερ. Αλλά ο κανόνας παραβιάστηκε το 2019 από τους αρχηγούς των Κρατών. Δύσκολο λοιπόν, μετά από αυτό, για την Κομισιόν να διεκδικήσει τον πρώτο ρόλο. Ακόμη και «ανάλογα με τα θέματα».
Πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ, Ζαν-Πιερ Στρουμπάντς, Μonde