Ορθόδοξοι, Ρωμαιοκαθολικοί και Προτεστάντες, εορτάζουν πάντα τη Μ. Εβδομάδα και το Πάσχα χρονικά μαζί από το 1583. Οι εκκλησιαστικές εκδηλώσεις, «βγαίνουν και έξω από τους Ναούς», δημιουργώντας μία βιωματική ατμόσφαιρα για τον καθένα με πολλούς συμβολισμούς.
Τα πολιτιστικά δρώμενα, έχουν τη δική τους θέση στο κατανυκτικό και συνάμα εορταστικό γίγνεσθαι του τόπου. Αυτή είναι και η μοναδικότητα της κορυφαίας εορτής της Χριστιανοσύνης στην Κέρκυρα.
Τη δική του θεώρηση καταθέτει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Δημήτρης Μεταλληνός, δρ Ιστορίας- Διδάσκων στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Κέρκυρας.
«Η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί το κεντρικό σημείο ολόκληρου του Χριστιανικού Κόσμου. Όχι μόνον των Ορθοδόξων, αλλά και των Ρωμαιοκαθολικών και των Προτεσταντών. Στο νησί, το Πάσχα ανάλογα με τη χριστιανική ομολογία που επιλέγει ο κάθε πιστός, έχει συγκεκριμένα δρώμενα. Βέβαια, το πιο πλούσιο τυπικό, το διαθέτει η Ορθόδοξη Εκκλησία, που είναι και η αρχαιότερη ιστορικά. Μπορεί στον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο οι Χριστιανοί να εορτάζουν εφέτος μια εβδομάδα νωρίτερα, όμως στην Κέρκυρα εορτάζουμε μαζί, αφού έτσι θεσμοθετήθηκε επί Ενετοκρατίας».
Ο κ. Μεταλληνός αναπτύσσει την ιδιαίτερη διάσταση και τα μηνύματα που εκπέμπουν οι εορταστικές εκδηλώσεις στην Κέρκυρα.
«Τόσο στην πόλη, όσο και στα χωριά, καταγράφεται μία συγκινητική “έξοδος” των δρώμενων από τους ιερούς ναούς, στο ευρύ κοινό. Έτσι λοιπόν, εάν κάποιος στην υπόλοιπη Ελλάδα συνηθίζει “για το καλό” να προσέρχεται στην Εκκλησία τη νύχτα της Αναστάσεως για το “Χριστός Ανέστη” και τα πυροτεχνήματα, προκειμένου να αποχωρήσει στη συνέχεια, στην Κέρκυρα από το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι και το Πάσχα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει μια σειρά από εκκλησιαστικές, αλλά και πολιτιστικές εκδηλώσεις και εκτός του ναού. Εξάλλου ολόκληρο το Μεγαλοβδόμαδο παράλληλα με τα εκκλησιαστικά δρώμενα, πραγματοποιούνται πολλές εκδηλώσεις από τα δεκάδες πολιτιστικά σωματεία που δραστηριοποιούνται στην Κέρκυρα. Συγκεκριμένα, γίνονται συναυλίες των σημαντικότερων Φιλαρμονικών και Χορωδιών κατά τις πρώτες ημέρες του Μεγαλοβδόμαδου. Τη Μ. Πέμπτη η περιφορά του, ενώ τη Μ. Παρασκευή οι περιφορές των Επιταφίων, όπου ο ένας διαδέχεται ή συναντά τον άλλο, δημιουργούν μια ατμόσφαιρα χαρμολύπης».
«Τιμούμε τον νεκρό Ιησού, γνωρίζοντας ότι μετά από τρεις ημέρες ακολουθεί η Ανάστασή Του», σημειώνει ο κ. Μεταλληνός και συνεχίζει: «Συγκινητική η περιφορά του Επιταφίου του ναού του Αγίου Σπυρίδωνα το Μ. Σάββατο το πρωί, αλλά και η λιτάνευση του εδώ και 1.700 έτη του άφθαρτου και θαυματουργού σκηνώματός του, όπου ο Άγιος λιτανεύεται σε θέση Επισκόπου. Η Τάξη αυτή, μας υπενθυμίζει ότι μπορεί η Κέρκυρα επί δυτικών κυριαρχιών να μη διέθετε Ορθόδοξο Επίσκοπο, για 532 χρόνια, διέθετε όμως τον μόνιμο Επίσκοπο και Πνευματικό Προστάτη της».
Το σπάσιμο των «Μπότηδων»
Τοπικά έθιμα συμπληρώνουν τα δρώμενα. Οι «μπότηδες», έθιμο που έλκει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και αποκτά χριστιανικό συμβολισμό από το σχετικό αγιογραφικό χωρίο.
Το σπάσιμο των «Μπότηδων», Πασχαλινό Έθιμο Κέρκυρας
Κερκυραϊκοί «Μπότηδες».
Στις 11 το πρωί, με το σήμα της πρώτης Ανάστασης και όταν ο Μητροπολίτης ψάλλει το «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν», οι καμπάνες όλων των εκκλησιών της πόλης χτυπούν χαρμόσυνα και οι κάτοικοι από τα μπαλκόνια τους ή τα παράθυρά τους ρίχνουν τους μπότηδες. Οι μπότηδες είναι πήλινα κανάτια, γεμάτα νερό, με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι, δεμένα με κόκκινες κορδέλες. Τα μπαλκόνια και τα παράθυρα είναι στολισμένα με ένα κόκκινο πανί.
Είναι ένα έθιμο που γιορτάζεται μόνο στην Κέρκυρα και έχει ρίζες από τα ενετικά χρόνια της κατοχής του νησιού. Οι Βενετοί τότε καθολικοί έσπαγαν τις παλιές στάμνες την Πρωτοχρονιά, ως «φόρο» στο νέο χρόνο, προκειμένου να τους φέρει καινούργια αγαθά στο σπιτικό τους. Οι ορθόδοξοι Κερκυραίοι, υιοθέτησαν το έθιμο και το μετέφεραν χρονικά στο Πάσχα, που οι Ενετοί τους επέτρεπαν να γιορτάσουν μόνο το μεσημέρι.
Το σπάσιμο των κανατιών συμβολίζει την απομάκρυνση της κακοτυχίας, γι αυτό μέχρι και σήμερα τα κομμάτια από τους σπασμένους «μπότηδες» τα παίρνουν στο σπίτι τους οι Κερκυραίοι αλλά και πολλοί επισκέπτες του νησιού, προκειμένου να τους φέρουν καλοτυχία και ευμάρεια.
Και αυτό το έθιμο συνοδεύεται από τις φιλαρμονικές του τόπου. Αμέσως μόλις ολοκληρωθεί το σπάσιμο των κανατιών, οι Φιλαρμονικές βγαίνουν και πάλι στους δρόμους της πόλης παίζοντας το αλέγρο μαρς «Μην φοβάστε Γραικοί»
Τοπικά έθιμα συμπληρώνουν τα δρώμενα. Οι «μπότηδες», έθιμο που έλκει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και αποκτά χριστιανικό συμβολισμό από το σχετικό αγιογραφικό χωρίο «…ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεράμεως…». Ωστόσο, δεν σημαίνει πως ο Χριστός είναι εκδικητικός ή τιμωρός. Ο Αναστάς Χριστός ως Αυτοφωτία και Πηγή του Ακτίστου Φωτός, διαλύει όλα τα κοσμικά σκοτάδια, ως «φώτα ολόφωτα» κατά τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Το μήνυμα «της αγάπης προς την πλησίον», εκπέμπεται με το έθιμο της «Μαστέλας». Πρόκειται, για ένα μεγάλο ξύλινο βαρέλι γεμάτο με νερό, όπου οι πιστοί καθ’ όλη τη Μ. Εβδομάδα ρίχνουν κέρματα. Με την πρώτη Ανάσταση, όπως άλλοτε έκαναν οι αχθοφόροι, όποιος βουτήξει πρώτος στο βαρέλι λαμβάνει και τα κέρματα. Στα ζαχαροπλαστεία και τους φούρνους όλοι φτιάχνουν, ένα ιδιαίτερο τσουρέκι με ένα κόκκινο αυγό να το διακοσμεί, που προέρχεται από την Ενετοκρατία, την «κολομπίνα»,που στα ιταλικά σημαίνει περιστέρι. Ένα γλύκισμα που έχει τον δικό του συμβολισμό, υπενθυμίζοντας ότι πλησιάζει η Ανάσταση.
«Υπάρχουν συνάνθρωποί μας που μπορεί να μην εισέρχονται στην Εκκλησία, αλλά κατορθώνουν να ψηλαφίσουν τα μηνύματα της Μ. Εβδομάδας είτε εικονικά και εικαστικά, είτε ηχητικά και ακουστικά λόγω των μουσικών δρώμενων, είτε ακόμη και εκφραστικά ως ποίηση ή λογοτεχνία, μέσα από εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται μέχρι την Μ. Τετάρτη το βράδυ» επισημαίνει ο Δημήτρης Μεταλληνός.
Μεγάλη Πέμπτη
Η Ακολουθία των Δώδεκα Ευαγγελίων στους ιερούς Ναούς είναι βαθειά κατανυκτική μέσα στις ψαλμωδίες από τη χορωδία κάθε ενορίας. Οι επισκέπτες μετά την εκκλησία, ακολουθώντας τους ντόπιους πηγαίνουν στους χώρους των Φιλαρμονικών για να ακούσουν τις πρόβες από τα πένθιμα εμβατήρια της Μ. Παρασκευής.
Το πρωί, όπως σε όλη την Ελλάδα, βάφονται τα κόκκινα αυγά. Όμως οι Κερκυραίοι, σύμφωνα με την παράδοση, χρησιμοποιούν καινούργιο πήλινο τσουκάλι, καθώς το παλιό προμηνύει, όπως πιστεύουν, δυστυχία.
Μεγάλη Παρασκευή
Η Αποκαθήλωση του Νυμφίου σε όλους τους Ιερούς Ναούς γίνεται στις 11:00. Οι εκκλησίες είναι γεμάτες από πιστούς που παρακολουθούν με ευλάβεια τη θρησκευτική τελετή. Αμέσως μετά την Ακολουθία, νεαρά κορίτσια στολίζουν τους Επιτάφιους με πολύχρωμες βιολέτες, πασχαλιές και αλλά λουλούδια της Άνοιξης.
Η περιφορά των Επιταφίων στους δρόμους της πόλης αρχίζει από το μεσημέρι. Ακόμη και οι παλιοί ναοί που δεν λειτουργούν κάνουν περιφορά Επιτάφιου. Προπορεύονται τα λάβαρα και τα παλιά βενετσιάνικα φανάρια, μαζί με τις τόρτσες, όπως λένε στην Κέρκυρα, τα μεγάλα κεριά που είναι στολισμένα με χρωματιστές κορδέλες.
Ακολουθούν, η μπάντα που παιανίζει πένθιμα εμβατήρια, η χορωδία που ψέλνει «Αι γενεαί πάσαι», μαθητές, πρόσκοποι, παιδάκια με λουλούδια στα χέρια, ο Σταυρός, οι ιερείς και οι πιστοί.
Στις 22:00, χιλιάδες πιστοί με κεριά αναμμένα συμμετέχουν στη μεγαλοπρεπή περιφορά του Επιταφίου της Ιεράς Μητρόπολης.
Μαζί με τους ορθόδοξους ιερείς και εκείνοι της Καθολικής Αρχιεπισκοπής της Κέρκυρας με τον δικό τους Επιτάφιο.
Τη λιτάνευση συνοδεύουν οι τρεις φιλαρμονικές της πόλης σε πλήρη σύνθεση: Η Φιλαρμονική Ένωση Καποδίστριας εκτελεί τη Sventura, έργο του Marianni, η Φιλαρμονική Εταιρεία Μάντζαρος αποδίδει τη Marcia Funebre του Verdi, ενώ η Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας, η «Παλιά», το Adagio του Tomaso Albinoni.
Ο «Σεισμός», είναι το πρώτο έθιμο της ημέρας. Γίνεται στον Ιερό Ναό της Παναγίας της Φανερωμένης, στην «καρδιά» της πόλης, στις 6:00. Πρόκειται για την αναπαράσταση του σεισμού που περιγράφει το Ευαγγέλιο την ώρα της Ανάστασης του Θεανθρώπου στον Πανάγιο Τάφο.
Τρείς ώρες αργότερα, στις 9:00, οι δρόμοι της πόλης «πλημμυρίζουν» από κόσμο, ενώ η ατμόσφαιρα «γεμίζει» με ήχους από πένθιμα εμβατήρια. Όλα τα παράθυρα των σπιτιών είναι στολισμένα με πορφυρά κόκκινα λάβαρα, σε ένδειξη μεγαλοπρέπειας και επισημότητας, καθώς γίνεται η περιφορά του Επιταφίου και η λιτάνευση του Σεπτού Σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα. Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, είναι η πιο παλιά λιτανεία στο νησί. Πραγματοποιείται σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου το 1553, τότε που η Κέρκυρα σώθηκε από το λιμό, ενώ ταυτόχρονα γίνεται και η περιφορά του Επιταφίου του ομώνυμου Ναού. Αυτό, γιατί οι Ενετοί το 1574 είχαν απαγορεύσει την περιφορά τη Μ. Παρασκευή και οι Κερκυραίοι, από τότε μέχρι σήμερα, βγάζουν τον Επιτάφιο της εκκλησίας το πρωί του Μ. Σαββάτου, μαζί με τη λιτανεία.
Κρεσέντο συναισθημάτων, όταν η «Παλαιά» Φιλαρμονική της Κέρκυρας εκτελεί πένθιμο εμβατήριο «Άμλετ» του συνθέτη Faccio, μέσα στα στενά δρομάκια με τα πανύψηλα παλιά κτίρια.
Στις 11:00, λίγο μετά το τέλος της λιτανείας, οι καμπάνες των εκκλησιών κτυπούν και δίνουν το σύνθημα, για την «Πρώτη Ανάσταση»β, το έθιμο των «μπότηδων», που είναι πήλινες στάμνες. Χιλιάδες κόσμου κάθε χρόνο το απολαμβάνουν, κατακλύζοντας τους δρόμους και τις πλατείες. Το θέαμα είναι φαντασμαγορικό. Όλοι τρέχουν να πάρουν ένα σπασμένο κομμάτι για γούρι, ενώ οι φιλαρμονικές ξεχύνονται στο δρόμο, με χαρούμενα εμβατήρια και μαζορέτες.
Το έθιμο για τους περισσότερους, στηρίζεται στο χωρίον του Ευαγγελίου: «ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεράμεως».
Την ίδια ώρα το έθιμο της «Μαστέλας», αναβιώνει στην γειτονιά Πίνια. Ένα μεγάλο ξύλινο βαρέλι στολισμένο με δάφνες, μυρτιές και γεμάτο νερό στήνεται από την Μεγάλη Δευτέρα. Οι πιστοί κάνουν ευχές και ρίχνουν κέρματα. Μόλις οι καμπάνες για την Πρώτη Ανάσταση κτυπήσουν, εκείνους που θα μπει πρώτος στην Μαστέλα θα πάρει και τα κέρματα.
Η Ανάσταση
Το Άγιο Φως φτάνει στις 22:00 στην κεντρική πλατεία και στη συνέχεια η πομπή πηγαίνει στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Από εκεί, λίγο αργότερα, στις 23:40, ξεκινάει η λιτάνευση της εικόνας της Αναστάσεως, μέχρι το πάλκο της μεγάλης πλατείας, όπου όλοι βρίσκονται με αναμμένα κεριά. Τη στιγμή που ο Μητροπολίτης ψέλνει «Χριστός Ανέστη», η νύχτα γίνεται μέρα από τα πυροτεχνήματα. Ο ανοιξιάτικός νυχτερινός ουρανός της Κέρκυρας «στολίζεται» με χρώματα και λάμψεις.
Ανήμερα του Πάσχα, από νωρίς το πρωί μέχρι το απόγευμα, σε όλες τις ενορίες λιτανεύεται η εικόνα της Αναστάσεως.
