Η ενιαία παρουσίαση των δύο σπουδαίων λυρικών έργων του Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ επιχειρεί να φωτίσει τον πυρήνα της κατάρας των Ατρειδών που αναπαράγει έναν κύκλο ατελείωτης βίας. Πώς το θύμα της Αυλίδας γίνεται ο δήμιος της Ταυρίδας; Αυτό είναι το συγκλονιστικό ερώτημα που θέτει ο Ντμίτρι Τσερνιακόφ, αναζητώντας τις απαντήσεις στην οικογενειακή εστία που στοιχειώνεται από τους νεκρούς της, μέσα από μια αδυσώπητα εξελισσόμενη διαδικασία απανθρωποποίησης, με σύγχρονες απηχήσεις. Για να εικονογραφήσει την τραγική μοίρα του μύθου των Ατρειδών που έχει καταστήσει την οικεία βία ένα παγκόσμιο βίωμα, ο Τσερνιακόφ επιλέγει ως σκηνική εγκατάσταση ένα άχρονο σπίτι – ένα κουφάρι που άλλοτε μοιάζει αδιαφανές και άλλοτε απολύτως διάφανο.

Η παράσταση, «που ακολουθεί τα ίχνη του αίματος, μέσα από το αποτύπωμα του πολέμου, τον φόρο σε νεκρούς, το βαθύ τραύμα, τον ακρωτηριασμό της σάρκας και το ξέσκισμα της ψυχής» (Le Monde), έκανε την εξαιρετικά επιτυχημένη πρεμιέρα της τον περασμένο Ιούλιο στο Φεστιβάλ του Αιξ αν Προβάνς στη νότια Γαλλία, ενθουσιάζοντας το κοινό, που την επιβράβευσε με ένα παρατεταμένο standing ovation. Σύμφωνα με την κριτική των «New York Times», «η βαθιά μελαγχολική παραγωγή του Τσερνιακόφ αναδεικνύει τη νηφαλιότητα της μουσικής του Γκλουκ […] προάγοντας έναν ζοφερό αναστοχασμό πάνω στο μούδιασμα που προκαλεί η ατέρμονη σύγκρουση». Ενδεικτική της επιτυχίας και του διεθνούς αντικτύπου τους είναι η υποψηφιότητα των «Ιφιγενειών» του Τσερνιακόφ στην κατηγορία «Καλύτερη νέα παραγωγή όπερας» στα International Opera Awards 2024, η απονομή των οποίων θα γίνει στις 2 Οκτωβρίου στο Μόναχο.

Η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και η «Ιφιγένεια εν Ταύροις» -δύο από τις κορυφαίες όπερες του κλασικισμού- γράφτηκαν κατά το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα και ανέδειξαν τον Γκλουκ ως «μεταρρυθμιστή» της όπερας.

Από την Εθνική Λυρική Σκηνή η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» παρουσιάζεται για πρώτη φορά, ενώ η «Ιφιγένεια εν Ταύροις» παραστάθηκε για πρώτη φορά στις 2 Οκτωβρίου 1946 στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, σε μουσική διεύθυνση Αντίοχου Ευαγγελάτου και σκηνοθεσία Κίμωνα Τριανταφύλλου. Γιατί, όμως, τώρα η παρουσίαση των Ιφιγενειών; «Γιατί ο πόλεμος είναι ξανά δίπλα μας. Γιατί έχουμε ανάγκη τα μεγάλα κείμενα για να αποστασιοποιηθούμε από το τρομακτικό παρόν και να αναστοχαστούμε το δυσοίωνο μέλλον μας. Γιατί η τραγική μοίρα του οίκου των Ατρειδών -πριν και μετά το δραματικό ξέσπασμα του Τρωικού Πολέμου- είναι ένα διαχρονικό και πανανθρώπινο μάθημα για τον άνθρωπο», όπως σημειώνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ Γιώργος Κουμεντάκης.

O γεννημένος στη Μόσχα Ντμίτρι Τσερνιακόφ θεωρείται ένας από τους πιο επιδραστικούς σκηνοθέτες της εποχής μας. Έχει βραβευτεί με τα σημαντικότερα βραβεία της όπερας όχι μόνο για τη σκηνοθετική αλλά και για τη σκηνογραφική του εργασία – εκτός από τη σκηνοθεσία, ο Τσερνιακόφ επιμελείται και τη σκηνογραφία σε όλες τις παραγωγές του.

«Ο πρώτος μου ενθουσιασμός για την όπερα, σχεδόν παιδικός, ήταν για έναν παλιό δίσκο βινυλίου της Ιφιγένειας εν Αυλίδι, τη μοναδική ηχογράφηση από την RDA που μπόρεσα να βρω στη Μόσχα στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Επρόκειτο για μια εκτέλεση της επανορχηστρωμένης εκδοχής της από τον Ρίχαρντ Βάγκνερ, που ηχογραφήθηκε τη δεκαετία του 1970 με την ‘Αννα Μόφο, την Τρουντελήζε Σμιτ και τον Ντήτριχ Φίσερ-Ντίσκαου. Αυτόν τον δίσκο τον άκουγα μέχρι που γέμισε χαρακιές κι άρχισε να κάνει έναν αφόρητο τσιτσιριστό ήχο. Και τώρα, μετά από σαράντα περίπου χρόνια, οι Ιφιγένειες μου ξανάρχονται», αναφέρει ο σκηνοθέτης σε συνέντευξη που έδωσε στον Τιμοτέ Πικάρ (Φεστιβάλ Αιξ αν Προβάνς). Τη δραματουργία υπογράφει η Τατιάνα Βερεσάγκινα, τα κοστούμια η Γελένα Ζάιτσεβα και τους φωτισμούς ο Γκλεμπ Φιλστίνσκι.

Την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής θα διευθύνει ο καταξιωμένος Γερμανός αρχιμουσικός και ακαδημαϊκός Μίχαελ Χόφστεττερ στην πρώτη του συνεργασία με την ΕΛΣ. Από τον Ιανουάριο του 2020 είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Γκλουκ στη Νυρεμβέργη, ενώ για περισσότερα από τριάντα χρόνια έχει συνεργαστεί με πολλά λυρικά θέατρα και φεστιβάλ, μεταξύ άλλων, σε Χιούστον, Λονδίνο, Κοπεγχάγη, Όσλο, Τορόντο, Αμβούργο, Αννόβερο, Στουτγάρδη, Μόναχο, Παρίσι, Φεστιβάλ Ζάλτσμπουργκ, Φεστιβάλ Χέντελ Καρλσρούης κ.α.

Ο Τσερνιακόφ, γνωστός για τη συστηματική καθοδήγηση της σκηνικής ερμηνείας τραγουδιστών και την επιμονή του να έχει αποφασιστικό λόγο στην επιλογή των καστ, προτείνει τη σπουδαία Αμερικανίδα σοπράνο Κορίν Γουίντερς να ερμηνεύσει και τις δύο Ιφιγένειες, σε μια μοναδική φωνητική και σκηνική πρόκληση, στην πρώτη της εμφάνιση στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Για τη μνημειώδη ερμηνεία της -τόσο φωνητικά όσο και σκηνικά- στις δύο Ιφιγένειες του Γκλουκ έλαβε διθυραμβικές κριτικές από τα μεγαλύτερα ΜΜΕ του κόσμου, αλλά και μια πραγματική αποθέωση από το οπερατικό κοινό που συνέρρευσε στις παραστάσεις του Φεστιβάλ του Αιξ αν Προβάνς.

Στον ρόλο του Αγαμέμνονα συναντούμε τον διεθνώς αναγνωρισμένο Έλληνα βαρύτονο Τάση Χριστογιαννόπουλο. Την Κλυταιμνήστρα ερμηνεύει η Γαλλίδα υψίφωνος Βερονίκ Ζανς, η οποία θεωρείται μια από τις καλύτερες ερμηνεύτριες του Μότσαρτ και του γαλλικού ρεπερτορίου. Τον ρόλο του Ορέστη αναλαμβάνει ο διακεκριμένος βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης, σολίστ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής από το 2003 με εμφανίσεις ταυτόχρονα σε μερικές από τις μεγαλύτερες λυρικές σκηνές.

Τον ρόλο του Θόα ερμηνεύει ο Γάλλος βαρύτονος Αλεξάντρ Ντυαμέλ, ο οποίος έχει αναγνωριστεί ως ένας από τους πιο ενδιαφέροντες και ταλαντούχους τραγουδιστές της γενιάς του. Στον ρόλο του Πυλάδη ο Γάλλος τενόρος Στανισλάς ντε Μπαρμπεράκ. Ο ‘Αγγλος τενόρος ‘Αντονι Γκρέγκορι, που έχει αναγνωριστεί για το μοναδικό του ηχόχρωμα, τη σκηνική παρουσία και τη μουσικότητά του, κρατάει τον ρόλο του Αχιλλέα. Το εξαιρετικό καστ συμπληρώνουν καταξιωμένοι και ανερχόμενοι τραγουδιστές της όπερας, οι Νικόλας Ντούρος, Πέτρος Μαγουλάς, Μαρία Μητσοπούλου, Γιώργος Παπαδημητρίου, Σούλα Παρασίδη. Τη Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος.

Η παραγωγή υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Ν.Μπ.