Νεοελληνιστής γλωσσολόγος του Πανεπιστημίου του Cambridge μιλάει για την Ελλάδα
«Το καλοκαίρι, μετά το πρώτο έτος των σπουδών μου, ήρθα για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Επισκέφτηκα πολλούς αρχαιολογικούς χώρους, και έμαθα λίγα νέα ελληνικά. Αλλά ήταν μια πραγματική αποκάλυψη για μένα, ένας διαφορετικός κόσμος. Με μία λέξη, ερωτεύτηκα την Ελλάδα, τα τοπία, το φαγητό, τον σημερινό πολιτισμό της και τους φιλόξενους Έλληνες, που γνώρισα στο ταξίδι μου αυτό. Αυτό, όμως, που με ενδιέφερε ιδιαίτερα ήταν η γλώσσα, δηλαδή η ιστορική εξέλιξη της ελληνικής, από την αρχαιότητα μέχρι τη σημερινή εποχή». Με τα λόγια αυτά, ο διαπρεπής Ευρωπαίος λόγιος του 20ου και του 21ου αιώνα, Ντέιβιντ Χόλτον (David W. Holton), «εξομολογείται» πώς βίωσε την πρώτη του επαφή με την Ελλάδα και την ελληνική γλώσσα, σε μία επίσκεψή του στη χώρα μας, που τον ώθησε να αλλάξει το αντικείμενο του πτυχίου του από κλασικές σπουδές σε μεσαιωνικά και νέα ελληνικά και εντέλει να αφιερώσει όλο τον επαγγελματικό και επιστημονικό του βίο στη μελέτη και διάδοση της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας. Μία απόφαση ζωής, που όπως διαβεβαιώνει, δεν μετάνιωσε ποτέ.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του ομ. καθηγητή του Πανεπιστημίου του Cambridge David W. Holton στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στη δημοσιογράφο Σμαρώ Αβραμίδου:
Ερώτηση: Ποια ήταν η πρώτη σας «επαφή» με την ελληνική γλώσσα και πώς αποφασίσατε να αφιερώσετε την ακαδημαϊκή σας καριέρα σε αυτή; Τι σας συναρπάζει -προσωπικά- στην ελληνική γλώσσα;
Απάντηση: Στο σχολείο άρχισα να μαθαίνω αρχαία ελληνικά, όταν ήμουν 16 χρονών. Μου άρεσαν ιδιαίτερα οι γλώσσες και αποφάσισα να ειδικευτώ στις αρχαίες γλώσσες: λατινικά και ελληνικά. Επομένως μπήκα στο πανεπιστήμιο, με σκοπό να σπουδάσω την κλασική φιλολογία. Το καλοκαίρι, μετά το πρώτο έτος των σπουδών μου, ήρθα για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Επισκέφτηκα πολλούς αρχαιολογικούς χώρους, και έμαθα λίγα νέα ελληνικά. Αλλά ήταν μια πραγματική αποκάλυψη για μένα, ένας διαφορετικός κόσμος. Με μία λέξη, ερωτεύτηκα την Ελλάδα, τα τοπία, το φαγητό, τον σημερινό πολιτισμό της και τους φιλόξενους Έλληνες, που γνώρισα στο ταξίδι μου αυτό. Αυτό, όμως, που με ενδιέφερε ιδιαίτερα ήταν η γλώσσα, δηλαδή η ιστορική εξέλιξη της ελληνικής από την αρχαιότητα μέχρι τη σημερινή εποχή. Την επόμενη χρονιά είχα τη δυνατότητα να αλλάξω το αντικείμενο του πτυχίου μου από κλασικές σπουδές σε μεσαιωνικά και νέα ελληνικά. Και ποτέ δεν μετάνιωσα την απόφασή μου.
Ερ.: Τα προγράμματα ελληνικών σπουδών στα πανεπιστήμια εκτός της Ελλάδας θα λέγατε ότι παραμένουν «ζωντανά» και ενεργά; Έχει μειωθεί η δραστηριότητα τους σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες;
Απ.: Είναι αλήθεια ότι πτυχιακά προγράμματα στα Νέα Ελληνικά έχουν κλείσει σε αρκετά πανεπιστήμια, είτε για οικονομικούς λόγους, όπως έγινε στο δικό μου πανεπιστήμιο όταν αφυπηρέτησα, είτε ελλείψει φοιτητών. Στη Μεγάλη Βρετανία, μόνο η Οξφόρδη προσφέρει πτυχίο που συμπεριλαμβάνει Νέα Ελληνικά, ενώ παλαιότερα ήταν τέσσερα πανεπιστήμια με πτυχίο Νέων Ελληνικών. Στο Κέιμπριτζ διδάσκονται ακόμα τα Νέα Ελληνικά ως μάθημα επιλογής με μεγάλη επιτυχία. Κάθε χρόνο οι δύο συνάδελφοι (συμβασιούχοι) έχουν στα μαθήματά τους 30 ή περισσότερους φοιτητές από την κλασική σχολή ή τις ξένες γλώσσες. Υπάρχουν ελπίδες ότι ένα νέο τμήμα στο Εδιμβούργο θα καρποφορήσει, χάρη σε μια σημαντική χορηγία. Ήδη διορίστηκε ένας λέκτορας και αναμένεται δεύτερη εκλογή. Έτσι το παιγνίδι δεν είναι χαμένο. Στην Ανατολική Ευρώπη υπάρχει άνθιση στις νεοελληνικές σπουδές. Και η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών, με πρόεδρο τον κ. Βασίλη Σαμπατακάκη (που εδρεύει στη Σουηδία), είναι εξαιρετικά δραστήρια, π.χ. στην οργάνωση συνεδρίων. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για αισιοδοξία.
Ερ.: Όπως κάθε σύγχρονη γλώσσα, τα ελληνικά εξελίσσονται διαρκώς με την προσθήκη νέων λέξεων και φράσεων, π.χ. αυτών που σχετίζονται με τεχνολογικούς όρους. Πώς βλέπετε την αλλαγή της ελληνικής γλώσσας μέσα στον χρόνο;
Απ.: Η αλλαγή είναι απαραίτητη βέβαια. Όπως λένε, η μόνη γλώσσα που δεν αλλάζει είναι νεκρή γλώσσα. Η γλωσσική αλλαγή δεν αφορά μόνο το λεξιλόγιο, την ορολογία, αλλά και την προφορά, τη μορφολογία, τη σύνταξη, τους ιδιωματισμούς. Η Νέα Ελληνική, όπως κάθε άλλη γλώσσα, αλλάζει για να ανταποκριθεί σε νέες συνθήκες. Ίσως επηρεάζεται από άλλες γλώσσες, από την τεχνολογική πρόοδο, από μετακινήσεις του πληθυσμού π.χ. από την ύπαιθρο στην πόλη, από εισροές από άλλες χώρες (δηλ. μετανάστευση), κλπ. Υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που προκαλούν την γλωσσική αλλαγή. Η γλώσσα της νεολαίας είναι βέβαια ειδική περίπτωση. Με τον χρόνο, η ελληνική γλώσσα έχει εξελιχτεί για να εξυπηρετήσει όλες τις ανάγκες της επικοινωνίας, γραπτής και προφορικής, που σήμερα συμπεριλαμβάνει και το κινητό τηλέφωνο, το μέιλ και το SMS!
Ερ.: Πιστεύετε ότι η ελληνική γλώσσα και γενικότερα οι ελληνικές σπουδές παραμένουν ελκυστικές για τους φοιτητές εκτός της Ελλάδας;
Απ.: Ναι, αλλά σημειωτέον ότι το περιεχόμενο των προγραμμάτων έχει αλλάξει, διευρυνθεί δηλαδή. Οι νεοελληνικές σπουδές σήμερα συμπεριλαμβάνουν όχι μόνο τη γλώσσα και τη λογοτεχνία, αλλά και τον κινηματογράφο, την κοινωνία, το ιστορικοπολιτικό πλαίσιο, ενδεχομένως και τη μουσική και την τέχνη, και πολλά άλλα, ανάλογα βέβαια με τα ενδιαφέροντα και τις διδακτικές ικανότητες των καθηγητών. Και αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι καλό – εφόσον δεν αγνοούμε εντελώς τη λογοτεχνία, που παραμένει σημαντικό συστατικό του πολιτισμού ενός λαού.
Ερ.: Η ελληνική είναι μία αρχαία γλώσσα. Υπάρχουν ακόμη ανεξερεύνητες πτυχές της προς μελέτη;
Απ.: Η αρχαία ελληνική είναι αρχαία γλώσσα, νεκρή, δεν αλλάζει. Η νέα ελληνική είναι νέα γλώσσα, σύγχρονη, ζωντανή και αλλάζει συνέχεια. Πάντως όλα τα στάδια της εξέλιξης συνεχίζουν να προσφέρουν ευκαιρίες για έρευνα. Και η ελληνική γλωσσολογία – και η γλωσσολογία στην Ελλάδα – ακμάζει.
Ερ.: Ποια είναι τα αγαπημένα σας αναγνώσματα στην ελληνική λογοτεχνία;
Απ.: Πάρα πολλά για να τα αναφέρω!
Ερ.: Εργάζεστε την περίοδο αυτή σε κάποιο νέο εγχείρημα;
Απ.: Αυτή τη στιγμή έχω συμμετοχή σε δύο υπό έκδοση βιβλία: Ένα έμμετρο έργο του 16ου αι., Η Ιστορία της Σωσάννης, μαζί με την κ. Μαρκομιχελάκη, και έναν συλλογικό τόμο για την ελληνική γλώσσα μετά την Αρχαιότητα. Δεν πρόκειται να αναλάβω άλλο μεγάλο και απαιτητικό ερευνητικό πρόγραμμα, αλλά συνεχίζω, ευκαιριακά ας πούμε, να ερευνώ διάφορα θέματα στη ΝΕ λογοτεχνία και γλωσσολογία, ιδίως την Αναγεννησιακή λογοτεχνία της Κρήτης.
Ποιος είναι ο David W. Holton
Ο David W. Holton είναι Ομότιμος Καθηγητής της Σχολής Μεσαιωνικών και Σύγχρονων Γλωσσών και Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου του Cambridge, όπου δίδαξε Νεοελληνική λογοτεχνία και γλώσσα από το 1981 έως το 2013 – από το 2006 στη βαθμίδα του Καθηγητή. Σπούδασε, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (1964-1971), και υπήρξε υπότροφος της ελληνικής κυβέρνησης για ένα χρόνο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο.
Είναι ένας από τους επιφανέστερους σύγχρονους νεοελληνιστές και γλωσσολόγους με καθοριστική συμβολή στη μελέτη της δημώδους γραμματείας -και ειδικότερα των έργων της Κρητικής Αναγέννησης- αλλά και στη συγγραφή Γραμματικών, τόσο της δημώδους μεσαιωνικής ελληνικής, όσο και της κοινής νεοελληνικής. Υπό την εποπτεία του, ολοκληρώθηκαν 16 διδακτορικές διατριβές σε θέματα μεσαιωνικής και νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Το 2019 τιμήθηκε από την Περιφέρεια Κρήτης για την προσφορά του στις Κρητολογικές σπουδές.
Το Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης θα αναγορεύσει απόψε τον David W. Holton, επίτιμο διδάκτορα, (στις 6 μ.μ., στην Αίθουσα Τελετών της Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής). Η ομιλία του κ. Χόλτον στην τελετή της επιτιμοποίησής του θα έχει το θέμα «Η σημασία του 16ου αιώνα για τη νεοελληνική λογοτεχνία».
