Από τη Σάμο ως στο Μεξικό κι από τη Διώρυγα του Σουέζ μέχρι την Ινδονησία και το ηφαίστειο της Σαντορίνης πληροφορίες που έρχονται από δορυφόρους 700 χιλιόμετρα πάνω από τη Γη δίνουν απαντήσεις για τις μετακινήσεις του εδάφους, οι οποίες προκαλούνται από σεισμούς, κατολισθήσεις, καθιζήσεις, ηφαιστειακές εκρήξεις, ενώ αποτυπώνουν εδαφικές παραμορφώσεις από μεγάλα τεχνικά έργα ή ακόμη και την αστάθεια κτιρίων.
Επιστήμονες του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης συνεργάστηκαν με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος(EΟΔ) και συναδέλφους τους από άλλες χώρες της Ευρώπης και κατάφεραν να δημιουργήσουν μία διαδικτυακή υπηρεσία, μέσω της οποίας υπολογίζονται οι ακριβείς μετρήσεις εδαφικών μικρομετακινήσεων από δορυφορικά δεδομένα, με τη λεγόμενη τεχνική της Συμβολομετρίας Σταθερών Ανακλαστήρων (Persistent Scatterer Interferometry – PSI).
Πρακτικά οι εικόνες που έρχονται από τους δορυφόρους βοηθούν τους επιστήμονες να αναγνωρίσουν τις παραμορφώσεις του εδάφους, όπως την κλίση ενός ρήγματος, την εξέλιξή του, και να εντοπίσουν τους γεωκινδύνους ακόμη και μέσα σε αστικό ιστό. Τα δεδομένα που προκύπτουν από την επεξεργασία των εικόνων και των αλγορίθμων είναι τελικά διαθέσιμα μέσω ενός εύχρηστου εργαλείου σε ερευνητές, στην Πολιτεία, στις υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας και σε κάθε ενδιαφερόμενο που ασχολείται με την εξέλιξη των γεωλογικών φαινομένων.
Η υπηρεσία που αναπτύχθηκε από ομάδα με επικεφαλής τον επίκουρο καθηγητή του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ Μιχάλη Φουμέλη φέρει την ονομασία «SNAPPING» (Surface motioN mAPPING) και αξιοποίησε δορυφορικά δεδομένα ραντάρ από τη δορυφορική αποστολή Copernicus Sentinel-1. Είναι διαθέσιμη μέσω της πλατφόρμας GEP (Geohazards Exploitation Platform), η οποία αποτελεί μία πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος και χρησιμοποιείται παγκοσμίως, από περισσότερους από 80 οργανισμούς σε 32 χώρες.
«Η μεθοδολογία σταθερών ανακλαστήρων έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και δίνει ακρίβειες χιλιοστών από απόσταση 700 χιλιόμετρων, όπου βρίσκεται ο δορυφόρος στο διάστημα. Αυτή η τεχνική δεν είναι σε πειραματικό επίπεδο, έχει δοκιμαστεί, έχει αποδείξει την αξία της. Έχουμε κάνει συσχετίσεις και με άλλες τεχνικές και είναι αποδεκτή ως τακτική παρακολούθηση», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Φουμέλης, εξηγώντας ότι οι μετρήσεις των εδαφικών μετακινήσεων «πιάνουν» ετήσια ταχύτητα ενός σημείου της τάξης του 1-2 χιλιοστών ανά έτος.
«Ηγηθήκαμε μίας προσπάθειας μαζί με άλλα πανεπιστήμια και πλέον ενσωματώσαμε την υπηρεσία στην πλατφόρμα GEP ( https://geohazards-tep.eu ) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, κάτι που συνιστά μεγάλη επιτυχία», επισήμανε ο κ. Φουμέλης για την καινοτομία και πρωτοπορία που εισήγαγε η ομάδα του, απλοποιώντας την πρόσβαση των χρηστών σε πληροφορίες που μέχρι τώρα ήταν δυσπρόσιτες στους περισσότερους, λόγω τεράστιου όγκου και πολυπλοκότητας των δεδομένων που θα απαιτούσαν μεγάλη χωρητικότητα και επεξεργαστική ισχύ υπολογιστών.
«Επιτρέπουμε πολύ πιο εύκολη πρόσβαση ακόμη και σε μη ειδικούς. Αυτή τη στιγμή ένας που θα χρησιμοποιήσει την πλατφόρμα δε χρειάζεται να τρέξει κάποιον περίπλοκο αλγόριθμο, αλλά έχει άμεσα πρόσβαση στα δορυφορικά δεδομένα, αυτόματη ανάκτηση πληροφορίας για εδαφικές παραμορφώσεις της περιοχής που θα ζητήσει. Από το 2014 και μετά σε οποιαδήποτε περιοχή μπορεί να αναζητήσει κανείς τι συμβαίνει με μικρομετακινήσεις, κατολισθήσεις και άλλα φαινόμενα», πρόσθεσε ο κ. Φουμέλης.
Έπειτα από πολλές επιτυχείς δοκιμές και βελτιστοποιήσεις η υπηρεσία βρίσκεται πλέον σε πλήρη λειτουργία. Στον πρόσφατο ισχυρό σεισμό στη Σάμο μέσω της υπηρεσίας καταγράφηκε η μετακίνηση του εδάφους και η εξέλιξη της εδαφικής παραμόρφωσης στον χρόνο, δόθηκαν σημαντικές πληροφορίες για το ρήγμα που προκάλεσε τον σεισμό, τη μετασεισμική δραστηριότητα, καθώς και για σημαντικά δευτερογενή φαινόμενα, όπως κατολισθήσεις ( https://eo4society.esa.int/2021/02/04/new-psi-service-snapping-operational-on-the-gep ).
«Αν ο σεισμός της Σάμου γίνονταν πριν από το 2014, πρώτο έτος ελεύθερης διάθεσης των δορυφορικών δεδομένων Copernicus, θα απαιτούνταν πολύτιμος χρόνος για την εξαγωγή αντίστοιχων αποτελεσμάτων που σήμερα με την προηγμένη υπηρεσία SNAPPING αυτό γίνεται πολύ πιο σύντομα, με λιγότερο κόπο και κόστος» σημείωσε ο κ. Φουμέλης.
Σμαρώ Αβραμίδου
*Tη φωτογραφία παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μιχ.Φουμέλης
