Δωρο-κάρτα 150 ευρώ, δωρεάν μπύρα και ντόνατς, ακόμη και 5 εκατομμύρια σε λοταρία και πλήρης υποτροφία σε κολέγιο για έναν εμβολιασμό; «Ναι, αλλά δεν παύει να αποτελεί εξαγορά» σχολιάζουν ειδικοί για τις κυβερνητικές πολιτικές της παροχής οικονομικών κινήτρων, προκειμένου οι ανεμβολίαστοι να κάνουν το εμβόλιο κατά της COVID-19. Τεράστια και αντιφατική η γκάμα των κυβερνητικών «δώρων» αποκλειστικά και μόνον για τους εμβολιασμένους που έχουν ανακοινωθεί σε όλο τον κόσμο.
Είναι προφανές ότι o εμβολιασμός και όλα όσα συμπαρασύρει (από την υποχρεωτικότητά του μέχρι την… «εξαγορά» του) εγείρει ηθικά ζητήματα στο άτομο, στις κοινότητες, αλλά και στις κυβερνήσεις, ενώπιον του «μετώπου» της πρόληψης σοβαρών και δυνητικά απειλητικών για τη ζωή μολυσματικών ασθενειών, κάτι που δείχνει να λαμβάνει έως και ανεξέλεγκτες διαστάσεις σήμερα με την COVID-19.
Κυβερνήσεις του εξωτερικού, όπως των ΗΠΑ, πολύ προτού η ελληνική κυβέρνηση βγάλει ως «άσσο» απ’ το μανίκι τα 150 ευρώ της προπληρωμένης «Freedom Pass», έχουν ξεκινήσει να «εξαγοράζουν» με οικονομικά δέλεαρ τους πολίτες τους, προκειμένου να εμβολιαστούν.
Τα κυβερνητικά κίνητρα ποικίλουν, απευθυνόμενα κατά βάση σε ομάδες με σταθερά χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού: Προπληρωμένη ψηφιακή κάρτα αξίας 150 ευρώ μέσω ειδικής εφαρμογής στο κινητό, αλλά και διαθέσιμη σε φυσική μορφή, στο δεύτερο δεκαήμερο του Ιουλίου, για πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως και για μεταφορές, για νέους 18-25 είναι το «καρότο» της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Την ίδια στιγμή, 100 δολάρια, ομόλογα εξοικονόμησης ή κάρτες δώρων αποτελούν το οικονομικό κίνητρο στη Δυτική Βιρτζίνια, δωρεάν μπύρα και άλλα ποτά στο Νιου Τζέρσεϋ και το Κονέκτικατ, καθημερινά ντόνατς Krispy Kreme είναι το κίνητρο σε πανεθνικό επίπεδο στις ΗΠΑ.
Τα υψηλότερα στοιχήματα, φαίνεται, «παίζονται» στη Νέα Υόρκη, η οποία έφτασε στο σημείο να στήσει μια λαχειοφόρο αγορά με μεγάλο έπαθλο 5 εκατομμυρίων δολαρίων, αλλά και στο Οχάιο, όπου πέντε λαχειοφόροι αγορές απονέμουν η καθεμιά ένα εκατομμύριο δολάρια σε έναν εμβολιασμένο ενήλικα και μια πλήρη υποτροφία κολλεγίου σε ένα εμβολιασμένο παιδί. Το «παιχνίδι» χοντραίνει.
Αποδίδουν τα κίνητρα για εμβολιασμό;
Μπορούν να αποδώσουν αληθινά αυτής της μορφής τα κίνητρα; Βλέπουμε να αποδίδουν στην πράξη; Στα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα; Στις νεότερες ηλικίες, που προσβλέπει κι η «κίνηση» της κυβέρνησης Μητσοτάκη, θα έχει ικανό αντίκρυσμα;
«Φυσικά κι αποδίδουν, είτε γιατί θα κερδίσω το λαχείο, είτε γιατί θα με κερνάνε μπύρα. Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να καταλάβουν τι θα κινητοποιήσει περισσότερο τον πληθυσμό, για να εμβολιαστεί, κάτι που πραγματικά δεν σχετίζεται με το χαμηλό οικονομικό προφίλ» μας εξηγεί η ψυχολόγος, νευροεπιστήμων και γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεύτρια Ελενα Σπανού, διευκρινίζοντας ότι «συζητάμε για ένα θέμα που άπτεται της ψυχολογίας των κινήτρων. Οι διάφορες τεχνικές του συμπεριφορισμού (π.χ. η θετική ενίσχυση) αφορούν στην τροποποίηση της συμπεριφοράς σε μακροπρόθεσμο επίπεδο».
Στα 150 ευρώ σε voucher και τα δωρεάν ποτά «δεν επιδιώκεται κάτι τέτοιο, άρα πάμε απλά σε nudge ή financial incentive, τα οποία αποτελούν εξωτερικά κίνητρα, δηλαδή το άτομο προβαίνει σε μια συμπεριφορά, επειδή γνωρίζει ότι θα επιφέρει μια εξωτερική ανταμοιβή που δεν σχετίζεται με την συμπεριφορά – VS εσωτερικό κίνητρο. Με άλλα λόγια, επιδεικνύω μια συμπεριφορά διότι είναι εγγενώς ευχάριστη ή ενδιαφέρουσα» συνοψίζει η ψυχολόγος.
«Η παροχή οικονομικών κινήτρων είναι μια κυρίαρχη λογική του Νεοφιλευθερισμού και του Καπιταλισμού και συνάδει απόλυτα με την πολιτική της κυβέρνησης. Δεν αποτελεί νέα συνθήκη» επισημαίνει ο Αλέξανδρος Κιούπκιολης, αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.
Από τα αρνητικά κίνητρα (πρόστιμα), στα θετικά (150 ευρώ)
«Ζούμε σε κοινωνία με κυρίαρχη αυτή την αντίληψη. Μέχρι πρότινος η κυβέρνηση είχε ηθικολογικό και τιμωρητικό λόγο στο ζήτημα, επικαλούμενη την περίφημη ατομική ευθύνη. Πλέον υιοθετεί άλλη τακτική: Την παροχή οικονομικών κινήτρων, στη θέση των αρνητικών οικονομικών κινήτρων, ήτοι των προστίμων. Αρα από την ατομική ευθύνη προς την κοινωνία, στο δημόσιο λόγο, περνάμε σε μια ατομική υλική επιβράβευση. Επαναλαμβάνω, αυτό δεν συνιστά απόκλιση από τη κεντρική αντίληψη. Είναι μια αγοραία λογική, είτε δίνοντας δωρεάν ντόνατς, είτε voucher 150 ευρώ, είτε παρέχοντας μια υποτροφία. Αλλά δεν παύει να συνιστά εξαγορά» προσθέτει ο καθηγητής σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας.
Οι νέοι δεν ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες, προσθέτει ο συνομιλητή μας, ενώ γνωρίζουν ότι το εμβόλιο έχει παρενέργειες, όποτε αποφασίζουν να αποφύγουν τον εμβολιασμό. «Η έμφαση και τώρα, αλλά και τότε που η κυβερνητική επίκληση αφορούσε στην ατομική ευθύνη, δινόταν στο ατομικό στοιχείο» τονίζει ο Αλέξανδρος Κιούπκολης.
«Δεν είχε σχέση με την αλληλεγγύη και την κοινωνική υπευθυνότητα. Η έμφαση δινόταν στο άτομο άρα σήμερα είναι εύκολη η μετάβαση από την ατομική ευθύνη στην πολιτική της ατομικής ανταμοιβής και απόλαυσης. Το κέντρο και στις δυο περιπτώσεις είναι το άτομο» συνοψίζει.
«Η εναλλαγή ανάμεσα στην απόλαυση (καταναλωτισμός) και τη λιτότητα-αυστηρότητα-υποχρέωση χαρακτηρίζει τις νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις από τη δεκαετία του 70» συνεχίζει ο ακαδημαϊκός, ανατρέχοντας στη γενεαλογία της «πολιτικής των δώρων». «Είδαμε την ίδια εναλλαγή τις δεκαετίες του ‘90 και μετά την κρίση στην Ελλάδα και διεθνώς: Δανειστείτε, καταναλώστε πέρα από τις δυνατότητές σας (χρηματιστήρια, πιστωτικές, δάνεια, ‘90-2000), για να ακολουθήσουν, κατόπιν, λιτότητα και περικοπές ως τιμωρία για την αλόγιστη απόλαυση-κατανάλωση πάνω από τις δυνατότητές μας».
Αντίστοιχα εν μέσω πανδημίας, συνεχίζει ο συνομιλητής μας, «ξεκινήσαμε από την τιμωρητική-αυστηρή κυβέρνηση στη διαχείριση της πανδημίας με την καραντίνα, τις απαγορεύσεις, τα ατομικά πρόστιμα κ.ο.κ. – για να περάσουμε στο «απολαύστε – καταναλώστε για να εμβολιαστείτε». Και αυτή η φαινομενικά σχιζοφρενική εναλλαγή είναι ίδιον των νεοφιλελεύθερων πολιτικών λογικών καταλήγει.
Εχει ενδιαφέρον πάντως ότι σε μετρήσεις στις ΗΠΑ, βρέθηκε ότι το οικονομικό-υλικό δώρο ως κίνητρο εκλαμβάνεται κι ως αντιστάθμιση του έμμεσου κόστους του εμβολιασμού (έξοδα μετάβασης, χαμένο εισόδημα για τους εργαζομένους που καταβάλλεται ανά ώρα ή έξοδα, φροντίδα των παιδιών τους την ώρα του εμβολιασμού), συμπεριλαμβανομένου του χρόνου που δαπανάται για τον προγραμματισμό ραντεβού.
Τα οικονομικά κίνητρα πιθανό μπούμερανγκ στον εμβολιασμό
«Αυτά τα έξοδα αποτρέπουν δυσανάλογα τα άτομα με χαμηλό εισόδημα να εμβολιαστούν και οι πληρωμές θα μπορούσαν να διασφαλίσουν ότι ο εμβολιασμός είναι πράγματι «δωρεάν» σε όλους» σχολιάζουν οι Αμερικανοί ακαδημαϊκοί Kevin G. Volpp (M.D., Ph.D.), and Carolyn C. Cannuscio (Sc.D.), για το ζήτημα, σύμφωνα με τους οποίους τα κίνητρα είναι επιπλέον χρήσιμα στις περιπτώσεις όπου «οι αλλαγές συμπεριφοράς μπορούν να μειώσουν τις μελλοντικές δαπάνες για την υγεία» και επιπλέον και όταν το σωρευτικό οικονομικό κόστος της πανδημίας εκτιμάται σε ένα πραγματικά υπέρογκο ποσό (στις ΗΠΑ ξεπερνά, βάσει μετρήσεων, τα 16 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Κι όμως. Τα κυβερνητικά κίνητρα μπορούν να καταστούν και μπούμερανγκ, προκαλώντας βραχυπρόθεσμη υποχώρηση στον εμβολιασμό, επισημαίνουν οι ακαδημαϊκοί: «Διότι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι υποδηλώνουν πως το εμβόλιο είναι κάπως ανεπιθύμητο ή ανασφαλές, προκαλώντας ενδεχόμενα έτσι μια αντίδραση. Και δεδομένου του πολιτικού χάσματος, κίνητρα που χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση θα μπορούσαν να δημιουργήσουν περαιτέρω αντίσταση» υποστηρίζουν.
Υπάρχει κι ένας ακόμη κίνδυνος, που επισημαίνουν: «Η προσφορά κινήτρων τώρα μπορεί να δημιουργήσει ένα δαπανηρό και ανεπιθύμητο προηγούμενο, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να περιμένουν ένα κίνητρο την επόμενη φορά».
Επομένως; «Ενα καλά σχεδιασμένο πρόγραμμα κινήτρων θα μπορούσε να αυξήσει τα ποσοστά εμβολιασμού βραχυπρόθεσμα και η έγκαιρη απόδοση των ανταμοιβών θα ήταν κλειδί για την αποτελεσματικότητα και την αξιοπιστία του προγράμματος. Ομως, το σερί τζακπότ εκατομμυρίων δολαρίων που προτείνει το Οχάιο παρότι συνιστά μια ενδιαφέρουσα εναλλακτική λύση, δεν είναι σαφές εάν μπορεί να αποτελέσει μια ευρέως αποδεκτή προσέγγιση» καταλήγουν οι Αμερικανοί ακαδημαϊκοί στην ανάλυσή τους.
Πηγή: Sputniknews, Ιωάννα Κλεφτόγιαννη
