Γεννημένος το 1961 στο Λένινγκραντ, τη σημερινή Αγία Πετρούπολη, ο Αντρέι Κούρκοφ μεγάλωσε και πέρασε όλη του τη ζωή στο Κίεβο (τελευταίως μετακινήθηκε στο Λβοβ ή Λβιβ) και θεωρείται (όχι ασκόπως αφού τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 21 γλώσσες) ο πιο γνωστός Ουκρανός συγγραφέας. Μολονότι ο Κούρκοφ γεννήθηκε στη Ρωσία και γράφει στα ρωσικά, έχει δηλώσει προ πολλού Ουκρανός και αρθρογραφεί συχνά στον διεθνή Τύπο. Το μυθιστόρημα με το οποίο απόκτησε την παγκόσμια φήμη του είναι το «Οι πιγκουίνοι δεν πεθαίνουν απ’ το κρύο» το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μετάφραση Σταυρούλας Αργυροπούλου. Η Αργυροπούλου έχει μεταφράσει και το «Ο τελευταίος έρωτας ενός ουκρανού προέδρου» ενώ πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε σε μετάφραση Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη το μυθιστόρημα «Γκρίζες μέλισσες». Ο Τριανταφυλλίδης, δεινός κάτοχος της ρωσικής κουλτούρας και γλώσσας, έχει μεταφράσει και το «Ο φίλος του μακαρίτη» (όλα τα μυθιστορήματα του Κούρκοφ, μαζί με το ανά χείρας, κυκλοφορούν από της εκδόσεις Καστανιώτη).
Στο πυκνό όσο και εξαιρετικά εύστοχο επίμετρό του στις «Γκρίζες μέλισσες», ο Τριανταφυλλίδης σημειώνει πως ο Κούρκοφ είναι υποχρεωμένος να κινείται σε ένα τοπίο διασταυρούμενων πυρών. Οι πιστοί της ελευθερίας της Ουκρανίας τον υποπτεύονται επειδή γράφει στα ρωσικά, στη γλώσσα της χώρας η οποία επιβουλεύεται την κυριαρχία τους (και τώρα τους πολεμά, διεκδικώντας σημαντικό μέρος της επικράτειάς τους). Οι Ρώσοι δεν τον εμπιστεύονται γιατί δεν ήταν με το μέρος του φιλορώσου προέδρου της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς όταν ξεκίνησε το 2014 η πορτοκαλί επανάσταση, που οδήγησε σταδιακά αλλά σταθερά στη σύγκρουση των ημερών μας.
Οι «Γκρίζες μέλισσες» διαδραματίζονται στο χωριό Μάλαγια Σταρογκράτνοφκα, το οποίο βρίσκεται στο Ντόνετσκ, την περιοχή που έχει αυτοανακηρυχθεί, όπως και το Λουγκάνσκ, σε «λαϊκή δημοκρατία», αποδεσμευμένη από την Ουκρανία. Αν η Ευρώπη και η υδρόγειος έμαθαν το τελευταίο δίμηνο για τα γεγονότα στην ανατολική Ουκρανία, ο Σεργκέι Σεργκέγιτς και ο πρώην συμμαθητής του Πάσκα είναι εγκαταλελειμμένοι στην γκρίζα ζώνη του χωριού τους από χρόνια, από τότε που ο πόλεμος άρχισε να διαλύει τα πάντα (το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Ουκρανία το 2018). Χωρίς ηλεκτρικό, χωρίς τρόφιμα, χωρίς κανένα κάτοικο του χωριού να έχει μείνει στον τόπο του, ο Σεργκέι Σεργκέγιτς και ο Πάσκα δεν έχουν να χωρίσουν μόνο μια αντιπάθεια που κρατάει από την εποχή του σχολείου, αλλά και τα τωρινά ζητήματα: ο Πάσκα είναι φίλος με τους αυτονομιστές, ο Σεργκέι πιάνει επαφή με έναν στρατιώτη του ουκρανικού στρατού ο οποίος δεν θα έχει καλό τέλος.
Η αφήγηση εστιάζεται στον 49χρονο Σεργκέι. Πρώην υπάλληλος της διοίκησης των ορυχείων και αφοσιωμένος μελισσοκόμος, ο Σεργκέι υπομένει τον ρημαγμένο του κόσμο με μία και μοναδική προσδοκία: να σώσει τις μέλισσές του από την καταστροφή, μένοντας μακριά από τη βουή του πολέμου. Ετσι, ταξιδεύει με τα μελίσσια του στην ήδη προσαρτημένη στη Ρωσία Κριμαία, όπου συναντώντας την οικογένεια ενός παλαιού του συναδέλφου (όλοι Τατάροι), αρχίζει να νιώθει στο πετσί του τι ακριβώς σημαίνει η εξουσία του ρωσικού σκήπτρου: ασφυκτική γραφειοκρατία, έλεγχος σωμάτων και συνειδήσεων, δίωξη αλλοφύλων όπως οι Τατάροι (ήδη από την περίοδο του Στάλιν), διασπορά φόβου και πολλαπλών απειλών (έμμεσων ή απερίφραστων). Ο Σεργκέι δεν νιώθει πια γκρίζος σαν τη ζώνη της ιδιαίτερης πατρίδας του (κι ας έχουν περιέργως γκριζάρει οι μέλισσές του), αλλά και δεν μπορεί πλέον να προσβλέψει στον οποιονδήποτε. Ξένος στο χωριό του, ξένος τώρα και στην Κριμαία. Κι όταν μετά από όλα αυτά επιστρέφει στο χωριό του, έχουν απομείνει μόνο δύο καταφύγια: η συμφιλίωση και η συμβίωση με τον Πάσκα και ο ζωογόνος δεσμός με τις μέλισσες: δεσμός σχεδόν σωματικός εφόσον ο ήρωας αντλεί μια μεταμορφωτική (ένα αχνό στοιχείο φανταστικού και αλληγορικού) δύναμη όταν ξαπλώνει δίπλα στα μελίσσια του.
Ο Κούρκοφ χτίζει με άρτια υλικά τον κεντρικό του χαρακτήρα, ανασκαλεύοντας πρισματικά το πρόσφατο και το αρχαιότερο παρελθόν του, όπως και φιλοτεχνώντας ανάγλυφα τις σχέσεις του με την πρώην γυναίκα του και την κόρη του. Κεντά επίσης παραστατικά τη μοναξιά του Σεργκέι, καθώς και την αδυναμία του να ριζώσει οπουδήποτε ερωτικά. Κι έχει επίσης ο Κούρκοφ την ικανότητα να φιλοτεχνήσει και να φωτίσει, σε όλη την έκταση και το βάθος του, το πολιτικό πλαίσιο των δυνάμεων που συγκρούονται μέχρι και τις ημέρες μας στην Ουκρανία, χωρίς καμία διάθεση σχηματοποίησης, δαιμονοποίησης ή πολιτικής καταγγελίας. Την ίδια ώρα, η μυθιστορία του μεταλλάσσει προφητικά τον τοπικό πόλεμο στο Ντόνετσκ σε εφιάλτη καθολικών διαστάσεων, και μάλιστα δίχως να ανοιχτεί σε αναπεπταμένο πεδίο: αρκούν οι μακρινοί και σποραδικοί βομβαρδισμοί στο έρημο χωριό, οι ήχοι του άδειου σπιτιού και η πείνα, το σκοτάδι και τα μαύρα όνειρα του Σεργκέι για να μας μετατρέψουν σε ένα είδος μαρτύρων εκ του ασφαλούς για όσα βασανιστικά συμβαίνουν στο επίπεδο της καθημερινής ζωής του πολέμου στην Ουκρανία. Ενας συγγραφέας που αξίζει όλη τη φήμη του.
Β. Χατζηβασιλείου
ΦΩΤΟ ΑΠΕ-ΜΠΕ
