Μπαίνοντας στην έκθεση «ΙΠΠΟΣ: Το άλογο στην αρχαία Αθήνα» που διοργανώνει η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, από τις 20/1 στην πτέρυγα «Ιωάννης Μακρυγιάννης» της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, το πρώτο έκθεμα που εντυπωσιάζει είναι ο πλήρης σωζόμενος σκελετός αρχαίου αλόγου μέσα στο σκάμμα του. Πρόκειται για έναν από τους 18 σκελετούς αρχαίων αλόγων που βρέθηκαν στο αρχαίο νεκροταφείο του Φαλήρου κατά τη συγκλονιστική ανασκαφή του 2012-2016 που έφερε στο φώς τους «Δεσμώτες».
Η ανασκαφή με επικεφαλής την Στέλλα Χρυσουλάκη, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων αποκάλυψε επίσης την «πολυσυλλεκτικότητα» της φαληρικής νεκρόπολης, όπως δείχνουν τα ευρήματα, όπου μεταξύ άλλων οι πολύ προσεκτικά θαμμένοι σκελετοί αλόγων. Η συντήρηση και μελέτη των οστών πραγματοποιήθηκε στο Εργαστήριο Malcolm H. Wiener της Αμερικανικής Σχολής, από τον ζωοαρχαιολόγο Φλιντ Ντιμπλ, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων.
Την έκθεση επιμελείται η διευθύντρια της Αμερικανικής Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, καθηγήτρια Τζένιφερ Νάιλς. Η ίδια έλεγε σήμερα σε ξενάγηση στους δημοσιογράφους ότι οι μέχρι σήμερα μελέτες δείχνουν ότι πρόκειται «για ταφές αρσενικών αλόγων, νεαρής ηλικίας από 4 έως 7 ετών, υγιή και χωρίς εμφανείς τραυματισμούς π.χ. από ιππικούς αγώνες. Είναι άγνωστη η αιτία θανάτου των αλόγων αυτών και δεν φαίνεται ότι πέθαναν από φυσικά αίτια. Ίσως αποτέλεσαν θυσίες προς τιμή του Ποσειδώνα, θεού της θάλασσας και των αλόγων, γνωστού και με το επίθετο Iππιος; Μήπως ο τρόπος που τάφηκαν σα να βρίσκονται σε κίνηση υποδηλώνει ταφική προσφορά για να συνοδεύσουν τους νεκρούς ιδιοκτήτες τους στη μετά θάνατο ζωή;» σημείωσε η Τζ. Ναϊλς καθώς η επιστημονική έρευνα που θα δώσει απαντήσεις ακόμα συνεχίζεται.
Ο σκελετός του αλόγου δεσπόζει στην έκθεση όπου παρουσιάζονται περισσότερα από 50 αρχαία αντικείμενα, πολλά από τα οποία για πρώτη φορά στο κοινό, αποκαλύπτοντας τους πολλαπλούς ρόλους που έπαιζαν τα άλογα και ο συμβολισμός τους στην αρχαία Αθήνα. Σπάνια αγγεία, νομίσματα, ένας χάλκινος χαλινός, πιθανότατα λάφυρο από τους περσικούς πολέμους αφιερωμένο στην Ακρόπολη και άλλα εκθέματα της έκθεσης μαρτυρούν την «ιππομανία» της αρχαίας Αθήνας
Μέσα από έξι θεματικές ενότητες περνάμε από την ταφή του αλόγου από το Φάληρο, στην ιπποτροφία ή αλλιώς την εκτροφή και την εκπαίδευση των αλόγων, τις ιπποδρομίες και τις αρματοδρομίες, στο αθηναϊκό ιππικό σώμα, στη μυθολογία και τη θρησκεία. Τα άλογα, πολύτιμα και θαυμαστά είχαν δαπανηρή συντήρηση που μόνο η αριστοκρατική τάξη μπορούσε να τα αποκτήσει και να τα εκπαιδεύσει.
Πίσω ακριβώς από τον σκελετό του αλόγου, παρουσιάζονται επίσης από την νεκρόπολη του Φαλήρου κτερίσματα από ταφές παιδιών. Βλέπουμε παιχνίδια από πήλινα ειδώλια αλόγων παιχνίδια όπου στο ένα ο αναβάτης μπορεί να αφαιρεθεί, μικρογραφίες αγγείων με ζωηρές σκηνές που δεν συναντώνται σε μεγαλύτερα αγγεία.
Τα εκθέματα προέρχονται από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, του Μουσείου Ακρόπολης, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών (Αρχαία Αγορά, Κεραμεικός κ.α.) της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής (Αρχ. Μουσείο Βραυρώνας), της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Φλωρεντίας, του Κρατικού Μουσείου Βάδης (Καρλσρούη) και τη Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank.
Από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας προέρχεται το πολύ σημαντικό έκθεμα της χάλκινης ρεαλιστικής προτομής αλόγου η οποία κάποτε ανήκε στον Λαυρέντιο το Μεγαλοπρεπή των Μεδίκων και αποτελεί ένα σπάνιο πρωτότυπο μεγάλου έφιππου αγάλματος. Είναι η πρώτη φορά που η προτομή αυτή παρουσιάζεται στο κοινό στην Ελλάδα, και μία από τις λίγες φορές που εκτίθεται εκτός Ιταλίας. Η προτομή ήταν αρχικά επιχρυσωμένη και περικλείει τη δύναμη, την ευγένεια, το πνεύμα και την εγρήγορση ενός καλοθρεμμένου αλόγου. Με το ένα αυτί προς τα πίσω υπακούει τον κύριο του και με το άλλο αφουγκράζεται κάθε κίνηση μπροστά. Το 1672 είχαν πραγματοποιηθεί εργασίες αποκατάστασης από τον γλύπτη Μπαρτολομέο Τσενίνι ενώ το 2015, όταν η προτομή καθαρίστηκε και η κεφαλή επανατοποθετήθηκε στην βάση της με μεγαλύτερη ακρίβεια, εντοπίστηκαν λαξευμένα στη δεξιά πλευρά του λαιμού του αλόγου, κοντά στη χαίτη, τρία ελληνικά γράμματα (Χ, Ν, Λ), απόδειξη ότι είναι ελληνικό, πιθανόν από τη Νότια Ιταλία ή τη Σικελία, και χυτεύτηκε τον 4ο αιώνα π.Χ.
Στην έκθεση ΙΠΠΟΣ εκτίθεται επίσης εκμαγείο ανάγλυφου λίθου με ίππαρχο, από την δυτική ζωφόρο του Παρθενώνα. O γενειοφόρος ιππέας προσπαθεί να συγκρατήσει το αφηνιασμένο άλογό του τραβώντας με δύναμη το ηνίο. Για να ισορροπήσει καρφώνει το δεξί πόδι του σε βράχο ενώ η αντίσταση που προβάλλει το ζώο αποτυπώνεται στις διογκωμένες φλέβες του.
Η έκθεση στην πτέρυγα περιοδικών εκθέσεων «Ιωάννης Μακρυγιάννης» στην Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, θα διαρκέσει έως τις 30 Απριλίου 2022. Παράλληλα η Αμερικανική Σχολή θα φιλοξενήσει μια σειρά δημόσιες διαλέξεις από διακεκριμένους ακαδημαϊκούς που έχουν αφιερώσει την έρευνά τους στη μελέτη της αρχαίας ιππικής τέχνης. Τα θέματα των διαλέξεων ποικίλλουν, από το αθηναϊκό ιππικό σώμα μέχρι την πραγματεία του Ξενοφώντα περί ιππικής. Οι ομιλίες θα πραγματοποιούνται με ελεύθερη είσοδο ημέρα Πέμπτη στις 7 μμ στο αμφιθέατρο Cotsen Hall, ενώ θα είναι διαθέσιμες και διαδικτυακά από τον ιστότοπο της Σχολής.
Νατάσσα Δομνάκη
ΦΩΤΟ ΑΠΕ-ΜΠΕ
