Πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας – Αντιμετώπιση του έντονου δυσφορικού στρες

«Μήπως μπορώ να σας βοηθήσω;» είναι το πρώτο, απλό, ερώτημα που μπορεί να κάνει οποιοσδήποτε συναντά μπροστά του κάποιον γνωστό ή άγνωστο που βιώνει έντονο δυσφορικό στρες και δείχνει να βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Αυτή η απλή κίνηση, αφού πρώτα κανείς αυτοσυστηθεί, μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά σε άτομα που έχουν εμφανείς επείγουσες ανάγκες ή εκδηλώσεις ακραίου άγχους.
Είναι το πρώτο βήμα για την παροχή των πρώτων βοηθειών ψυχικής υγείας, όπως αυτές ορίζονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και την Ομοσπονδία Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου, και εφαρμόζονται σε κάθε γωνιά του κόσμου, ιδιαίτερα εν μέσω πανδημίας, όπου καταγράφεται αύξηση συμπτωμάτων, όπως το άγχος για την ασθένεια, η έντονη θλίψη και το πένθος για την απώλεια όσων έχουν χαθεί, είτε πρόκειται για ανθρώπους, είτε για περιπτώσεις απώλειας εργασίας, συνηθειών, φίλων και καθημερινών δραστηριοτήτων.
«Η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα καθορίσει τη συνέχεια. Αν κάποιος νιώθει καλά μπορεί να απαντήσει ότι χρειάζεται κάποιο χρόνο να συνέλθει. Αν όχι, είναι μια ευκαιρία να το πει και να ζητήσει βοήθεια. Ο άνθρωπος που προτίθεται να παρέχει τις πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας προετοιμάζεται ο ίδιος ώστε να αντιληφθεί αν είναι ασφαλές να κινητοποιηθεί και μπορεί να παραμείνει διακριτικά στο χώρο και να παρατηρεί τι συμβαίνει. Στη συνέχεια μπορεί να κάνει ένα βήμα μπροστά και να ρωτήσει το άτομο που χρειάζεται βοήθεια για τις ανάγκες και τις ανησυχίες του. Ακολουθεί η ενεργοποίηση της ενεργητικής ακρόασης, μιας διαδικασίας που σημαίνει ότι κάποιος ακούει αυτόν που έχει απέναντί του με τα αυτιά, τα μάτια και την καρδιά του, με έναν τρόπο που επιτρέπει την ενσυναίσθηση, χωρίς ερμηνεία, επίκριση ή πίεση. Αυτό επιτρέπει την ουσιαστική διασύνδεση μεταξύ των ανθρώπων και μπορεί να προλάβει δυσάρεστες καταστάσεις», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η ψυχολόγος του Κέντρου Ημέρας «Ανατολή», Δανάη Παπαδοπούλου.
Τα τέσσερα βήματα
Η κ. Παπαδοπούλου συνοψίζει τα τέσσερα βήματα των πρώτων βοηθειών ψυχικής υγείας στις λέξεις «προετοιμασία, παρατήρηση, άκουσμα και διασύνδεση» και επισημαίνει ότι «πρόκειται για ένα σχήμα που δημιουργήθηκε για να δίνει πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας ύστερα από κάθε κρίση, είναι ένα από τα πολύ γνωστά μοντέλα παρέμβασης και η δημοτικότητά του έχει να κάνει ακριβώς με το γεγονός ότι αν γνωρίζει κάποιος αυτά τα 4 βήματα, υπάρχει πολύ καλύτερη πρόγνωση για τον άνθρωπο σε κρίση άγχους».
Οι περισσότεροι ενδιαφέρονται να μάθουν να ηρεμούν πρώτα τους εαυτούς τους
Η ψυχολόγος του Κέντρου Ημέρας «Ανατολή» αναφέρει ότι το σχέδιο αυτό παρουσιάστηκε προ ημερών από την ίδια και την ψυχολόγο Δήμητρα Μιναρητζή σε ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στη Νικήτη του Δήμου Σιθωνίας Χαλκιδικής, σε συνεργασία του Κέντρου Ημέρας «Ανατολή» με το Κέντρο Κοινότητας του Δήμου.
«Οι πολίτες, όπως διαπιστώνουμε σε αυτές τις παρουσιάσεις, ενδιαφέρονται να μάθουν πώς να παρέχουν υπηρεσίες πρώτων βοηθειών ψυχικής υγείας στον εαυτό τους για να μπορούν να ηρεμήσουν μετά και τους άλλους», σχολιάζει και υπογραμμίζει πως «οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν βιώνουν μια κρίση, χρειάζονται ακριβώς αυτό: κάποιον να είναι εκεί, να τους ακούσει, όχι απαραίτητα κάποιον ειδικό».
Διευκρινίζει, άλλωστε, ότι «πρόκειται για μια παρέμβαση που δεν είναι απαραίτητο να γίνει από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, είναι σύντομη και μη παρεμβατική, δεν χρειάζεται κάποια ειδική τεχνική ή κάποιον ιδιαίτερο θεωρητικό προσανατολισμό, και διαρκεί από ένα τέταρτο ως το πολύ μισή ώρα».
Σημείο – κλειδί η ενεργητική ακρόαση
Όσο για τον ρόλο και τη σημασία της ενεργητικής ακρόασης τονίζει πως «μπορεί να είναι δύσκολο να ακούσουμε πραγματικά αυτόν που έχουμε απέναντί μας, να μπούμε στη θέση του άλλου με ενσυναίσθηση και να προσπαθούμε να ακούσουμε χωρίς ερμηνεία, καθώς πάντοτε ενεργοποιείται και το δικό μας φίλτρο, οι δικές μας στάσεις, αντιλήψεις και επικρίσεις, ωστόσο το να ακούσουμε τον διπλανό μας ουσιαστικά είναι σημείο – κλειδί στην όλη διαδικασία».
«Το να ακούσω ουσιαστικά, σημαίνει ότι είμαι ισότιμος με τον άλλον, βρίσκομαι στην ίδια θέση με τον άλλον, από κοινού αναζητούμε την καλύτερη δυνατή λύση, κάθε στιγμή δίνω τον έλεγχο στον άλλον. Είναι πράγματα που ίσως στις μέρες μας να είναι δύσκολο να συναισθανθούμε. Παρ’ όλα αυτά, το πιο σημαντικό -και ενδεχομένως παράδοξο- είναι ότι ακούγοντας τον άλλον, τού δίνουμε τον απαραίτητο χώρο για να εκφράσει τι θέλει να μας πει και αυτό τον οδηγεί στην ηρεμία. Το ίδιο, άλλωστε, συμβαίνει σε κάθε άνθρωπο που από την πρώτη στιγμή της ζωής του χρειάζεται κάποιον δίπλα του να είναι παρών», προσθέτει.
Το Κέντρο Ημέρας «Ανατολή»
Το Κέντρο Ημέρας «Ανατολή» είναι μονάδα ψυχικής υγείας και ανήκει στο δίκτυο κοινοτικών, επανενταξιακών υπηρεσιών του Τομέα Ψυχικής Υγείας Χαλκιδικής και εποπτεύεται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
Απευθύνεται σε άτομα που ζουν στην κοινότητα και μπορεί να έχουν ψυχικές διαταραχές και ψυχοκοινωνικά προβλήματα ενώ στόχος του είναι η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και λειτουργική αυτονόμηση των ατόμων – μελών.
Από τον Φεβρουάριο του 2021 λειτουργεί το πρόγραμμα «κανείς μόνος» για την αντιμετώπιση του έντονου δυσφορικού στρες, ενώ ειδικά τους τελευταίους μήνες, σύμφωνα με την κ. Παπαδοπούλου, η ανταπόκριση του κόσμου είναι μεγάλη.
Π. Γιούλτση