Έργο-πιλότος Έλληνα επιστήμονα για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης των πόλεων

Είναι μία συνθήκη που προκαλεί κλαυσίγελο. Σαν «μαύρο» αστείο, σαν τιμωρία της φύσης. Επειδή την ξεγέλασαν και ήρθε η στιγμή να απαντήσει. Στον τόπο, που πήρε το όνομά του από την ευλογία των δασών και του «πρασίνου». Εκεί, στην καρδιά της αραβικής χερσονήσου, στην πρωτεύουσα της Σαουδικής Αραβίας, το Ριάντ (όνομα που προήλθε από τη λέξη rawdha – τόπος γεμάτος κήπους και δάση), οι συνθήκες αναδεικνύουν όλο και πιο θορυβωδώς ό,τι οι ινδιάνοι άφησαν γραμμένο στην πέτρα: όταν και το τελευταίο δένδρο θα έχει κοπεί, όταν και ο τελευταίος ποταμός θα έχει δηλητηριαστεί, όταν και το τελευταίο ψάρι θα έχει πεθάνει, τότε οι άνθρωποι θα καταλάβουν ότι τα λεφτά δεν τρώγονται…
Τα καλοκαίρια στην πόλη το θερμόμετρο «χτυπάει» 45άρια και οι βροχές κάθε άλλο παρά δροσίζουν. Το πράσινο θυσιάστηκε στον βωμό της ανάπτυξης. Εκεί, όπου γεμίζεις το ρεζερβουάρ του αυτοκινήτου σου με 20 λεπτά του ευρώ (!), είναι πλέον αδύνατο να ζήσεις, τουλάχιστον τα καλοκαίρια. Βλέπεις, τα πετροδόλαρα δεν «περνούν» στο περιβάλλον. Ούτε βεβαίως και στην αρρώστια… «Ανάπτυξη για την ανάπτυξη… η φιλοσοφία του καρκινικού κυττάρου» είχε διατυπώσει τόσο σοφά ο Αμερικανός περιβαλλοντολόγος Edward Abbey.
Καθώς η ζωή στην αραβική πόλη των 5 εκατομμυρίων κατοίκων γίνεται όλο και πιο αφόρητη, η βασιλική επιτροπή της Σαουδικής Αραβίας κατέφυγε σε πανεπιστημιακό ίδρυμα της Αυστραλίας και δη στην επιστημονική ομάδα ενός Έλληνα καθηγητή, που δρα στη μακρινή ήπειρο, διερευνώντας και εφαρμόζοντας προηγμένα κλιματολογικά μοντέλα. Του Ματθαίου Σανταμούρη, καθηγητή Φυσικής στο πανεπιστήμιο της Αθήνας και επισκέπτη καθηγητή της Σχολής Θετικών και Κοινωνικών Επιστημών του Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου του Λονδίνου, με μεταπτυχιακό στην Ενεργειακή Φυσική από το Πολυτεχνείο της Γκρενόμπλ.
Όπως εξηγεί ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «το Ριάντ είναι μια πόλη στη διακεκαυμένη ζώνη του πλανήτη. Κατά τη θερινή περίοδο, η θερμοκρασία της προσεγγίζει τους 45 βαθμούς. Η ταχεία ανάπτυξη της πόλης, η σύγχρονη δόμηση και η αύξηση του πληθυσμού επιτείνουν σημαντικά το πρόβλημα της υπερθέρμανσης και δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα θερμικής δυσφορίας, υπερβολικής ενεργειακής κατανάλωσης και ασφαλώς προβλήματα υγείας στους κατοίκους της. Από την άλλη, η ερευνητική μου ομάδα στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας, στο Σίδνεϊ, έχει αναπτύξει προηγμένες και καινοτόμες τεχνολογίες θερμικής ανάσχεσης των πόλεων. Τα νέα, υπέρψυχρα υλικά, που δημιουργήσαμε, ρίχνουν έως και κατά 10 βαθμούς τη θερμοκρασία της επιφάνειας, το καλοκαίρι. Έτσι σε μια πολύ θερμή ημέρα, που η θερμοκρασία του περιβάλλοντος μπορεί να ξεπεράσει τους 35 βαθμούς και εκείνη της ασφάλτου αγγίζει τους 70, τα νέα υλικά παρουσιάζουν επιφανειακή θερμοκρασία από 25 έως 30 βαθμούς και συνεισφέρουν ώστε να μειωθεί η μέγιστη θερμοκρασία των πόλεων έως και κατά 4 βαθμούς. Τα σύγχρονα αυτά υλικά σε συνδυασμό με την αστική βλάστηση και τη χρήση συστημάτων φυσικού δροσισμού μπορούν να μειώσουν έως και 90% τις ανάγκες κλιματισμού των κτηρίων, να βελτιώσουν τη θερμική άνεση μέσα και έξω από αυτά και να σώσουν εκατοντάδες ζωές. Φυσικά, με αυτόν τον τρόπο, αναζωογονείται η λειτουργία της ανοικτής πόλης, εντείνεται η εμπορική δραστηριότητά της και επιτρέπεται στους πολίτες να ζουν ελεύθερα στον ανοικτό αστικό χώρο».
Ο Έλληνας ερευνητής με την ομάδα του έχουν εφεύρει προηγμένες μεθόδους πειραματικής αποτύπωσης των θερμικών χαρακτηριστικών των πόλεων με χρήση εναέριων μέσων (αεροπλάνα ή drones) εφοδιασμένων με οπτικές και θερμικές κάμερες και λογισμικό που επιτρέπει την τρισδιάστατη απεικόνιση της θερμικής κατάστασης των πόλεων και τον ακριβή εντοπισμό των τόπων υπερθέρμανσης, όπου απαιτούνται παρεμβάσεις. Οι πειραματικές αυτές μέθοδοι έχουν εφαρμοστεί με μεγάλη επιτυχία σε πολλά έργα κυρίως στην Αυστραλία και την Ασία. Επιπλέον, οι επιστήμονες της συγκεκριμένης ομάδας έχουν αναπτύξει τρόπους ακριβούς προσομοίωσης της απόδοσης των υπαρχουσών τεχνολογιών θερμικής ανάσχεσης. Έτσι, καταφέρνουν να βελτιστοποιήσουν το πρόγραμμα θερμικής ανάσχεσης μιας πόλης, να επιτύχουν το μέγιστο αποτέλεσμα και να αποφύγουν αστοχίες που συνήθως πηγάζουν από τον εμπειρισμό και την επιφανειακή μελέτη των προβλημάτων.
Για όλους αυτούς τους λόγους, οι επικεφαλής του Ριάντ κατέφυγαν στον κ. Σανταμούρη και την ομάδα του. «Αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο στον κόσμο σε έκταση και σπουδαιότητα έργο ανάσχεσης της τοπικής κλιματικής μεταβολής. Είναι ασφαλώς μεγάλη τιμή και μεγάλη ευθύνη για εμάς και θα προσπαθήσουμε να ανταποκριθούμε με τον καλύτερο τρόπο» δηλώνει ο ίδιος.
Ένα φιλόδοξο project με έναν Έλληνα επιστήμονα στην κεφαλή του, λοιπόν, ξεκινά να αναπτύσσεται στην καρδιά της Αραβίας. Και τόσο ο χρόνος εφαρμογής των καινοτόμων μεθόδων και κυρίως της απόδοσής τους, όσο και το συνολικό κόστος του έργου, που θα αναπτυχθεί σε διαφορετικές φάσεις, δεν έχουν ακόμα προσδιοριστεί.
Το σίγουρο είναι ότι ο προγραμματισμός του έργου περιλαμβάνει για αρχή, πλήρη καταγραφή των θερμικών χαρακτηριστικών της πόλης με ειδικό αεροπλάνο, εφοδιασμένο με σύνθετες θερμικές και οπτικές κάμερες, που θα «σαρώσει» το Ριάντ για πολλές ημέρες απ΄ άκρου σ΄ άκρο του. Τα δεδομένα θα αναλυθούν σε ειδικό λογισμικό, προκειμένου να δημιουργηθεί ο θερμικός χάρτης της πόλης. Θα εντοπιστούν οι χώροι που προκαλούν τα προβλήματα υπερθέρμανσης και θα σχεδιαστούν, προσομοιωθούν και βελτιστοποιηθούν τεχνολογικές λύσεις θερμικής ανακούφισης κάθε περιοχής σε τομείς επιφάνειας 500Χ500 μέτρα. Ακολούθως, θα υπολογιστεί το ενεργειακό και περιβαλλοντικό όφελος που θα προκύψει από την εφαρμογή των τεχνολογιών ανάσχεσης και θα προταθεί ένα πλήρες και λεπτομερές σχέδιο έργων υψηλής και καινοτόμου τεχνολογίας για τη θερμική ανακούφιση της πόλης. Στην επόμενη φάση, τα προτεινόμενα έργα θα υλοποιηθούν σταδιακά και θα αξιολογηθεί η απόδοσή τους.
Οι ειδικοί επιστήμονες έχουν πλέον καταλήξει πως οι σύγχρονες πόλεις καταγράφουν θερμοκρασίες έως και δέκα βαθμούς μεγαλύτερες από εκείνες των γειτονικών ημιαστικών η αγροτικών περιοχών. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Αττική το κέντρο της Αθήνας και τα δυτικά προάστια κατά τη θερινή περίοδο παρουσιάζουν 6 με 7 βαθμούς θερμοκρασία υψηλότερη από εκείνη των βορείων προαστίων. Δυστυχώς, η αστική υπερθέρμανση που θεωρείται ως το πλέον τεκμηριωμένο φαινόμενο κλιματικής μεταβολής, απασχολεί περισσότερες από 400 μεγάλες πόλεις ανά τον κόσμο. Οφείλεται, δε, κυρίως στη μεγάλη πυκνότητα και μάζα των χρησιμοποιούμενων δομικών τεχνικών υλικών, όπως το μπετόν και η άσφαλτος που απορροφούν την ηλιακή ακτινοβολία, την αποθηκεύουν και την εκπέμπουν στο περιβάλλον. Επίσης, στην αδυναμία διείσδυσης του αέρα εξαιτίας ακριβώς αυτής της μεγάλης πυκνότητας, καθώς και στην κάθε είδους ανθρωπογενή δραστηριότητα, που εκλύει θερμότητα (οχήματα, βιομηχανία, μη «πράσινα» κτήρια).
Με κάποιον τρόπο, ο καταστροφέας άνθρωπος, έστω και με αφορμή την απειλή σε βάρος του δικού του είδους, θα πρέπει να επανορθώσει ή έστω να ανακόψει το κακό, που προκαλεί στον πλανήτη. Όπως καταλήγει ο κ. Σανταμούρης, «το έργο στο Ριάντ αποτελεί το μεγαλύτερο ανοιχτό εργαστήριο ευρείας αστικής κλίμακας για τη θερμική αναβάθμιση των πόλεων. Είναι πιλότος για σύγχρονα μεγάλα έργα αντιμετώπισης της κλιματικής μεταβολής. Με το έργο αυτό η πόλη του Ριάντ γίνεται το κέντρο του παγκοσμίου ενδιαφέροντος για πιο ανθρώπινες πόλεις».
Τόνια Α. Μανιατέα