Η πρώτη παρέλαση και οι ιδιαίτερες στιγμές
Ο καθηγητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, επιχειρεί να επιλύσει κάθε πιθανή απορία, η οποία σχετίζεται με την επέτειο της 25ης Μαρτίου.
Η 25η Μαρτίου αποτελεί, ενδεχομένως, τη σημαντικότερη εθνική επέτειο και εθνική εορτή του ελληνικού κράτους, καθώς σηματοδοτεί την έναρξη των προσπαθειών για την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό και τη συγκρότηση ενός ανεξάρτητου εθνικού κράτους.
Πότε, όμως, ξεκίνησε να γιορτάζεται η 25η Μαρτίου; Ποιος επέλεξε τη συγκεκριμένη ημερομηνία ως ημέρα εθνικής εορτής; Γιατί δεν επελέχθη κάποιο άλλο ιστορικό γεγονός ως η απαρχή της επανάστασης; Πότε άρχισαν να παρελαύνουν μαθητές και στρατός; Υπήρξε κάποια χρονιά, κατά την οποία οι εορτασμοί ακυρώθηκαν;
Και το σημαντικότερο: Τι μέλλει γενέσθαι από εδώ και πέρα; Πώς θα πρέπει να γιορτάσουμε τη συμπλήρωση 200 ετών από την ημέρα έναρξης της ελληνικής επανάστασης, η οποία είναι προγραμματισμένη για τις 25 Μαρτίου του 2021;
Αυτές και κάθε άλλη πιθανή απορία, η οποία σχετίζεται με τη σημερινή επέτειο, σπεύδει να επιλύσει ο καθηγητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Βαγγέλης Καραμανωλάκης.
Πότε ξεκίνησε ο εορτασμός της 25ης Μαρτίου
Η πρώτη εθνική επέτειος εορτάστηκε δέκα χρόνια μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, δηλαδή το 1838. Με βασιλικό διάταγμα, ο Oθωνας όρισε την 25η Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού και μνήμης της έναρξης της ελληνικής επανάστασης.
Για τον κ. Καραμανωλάκη, επρόκειτο για μία «ξεκάθαρα πολιτική επιλογή», καθώς ο Βασιλιάς «ήθελε να συνδέσει ένα υπαρκτό συμβάν της επανάστασης, αυτό της Αγίας Λαύρας, με ένα μεγάλο θρησκευτικό γεγονός, όπως είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου».
«Oπως συμβαίνει σε κάθε εθνική επέτειο και εθνική γιορτή, η έναρξη και το τέλος ενός ιστορικού γεγονότος αποτελούν κομβικής σημασίας, με πολύ μεγάλη “συμβολικότητα”» εξηγεί ο έγκριτος ιστορικός.
Ως εκ τούτου, υπό διαφορετικές συνθήκες και κριτήρια, ως έναρξη της επανάστασης θα μπορούσε να επιλεχθεί κάποιο άλλο σημαίνουσας σημασίας γεγονός, όπως η απελευθέρωση της Καλαμάτας την 23η Μαρτίου του 1821.
Ωστόσο, η επιθυμία του Oθωνα να συνδέσει νοητά την έναρξη της επανάστασης μ’ ένα θρησκευτικό εορτασμό, οδήγησε το νεόδμητο ελληνικό κράτος στην καθιέρωση της 25ης Μαρτίου ως ημέρα εθνικής επετείου.
Οι πρώτοι εορτασμοί
Τα πρώτα χρόνια, οι εορτασμοί ήταν λιγότερο εντυπωσιακοί απ’ ό,τι γνωρίζουμε σήμερα. Οι εκδηλώσεις αφορούσαν κατά κύριο λόγο, τη δοξολογία στη Μητρόπολη, όπου παρίστατο ο Βασιλιάς. Μέρος του λιτού τελετουργικού ήταν και οι κανονιοβολισμοί.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, όπως παρατηρεί ο κ. Καραμανωλάκης, «δεν υπάρχει ένα συγκροτημένο τελετουργικό, όπως το έχουμε στο μυαλό μας». «Το μείζον είναι η δοξολογία και η παρουσία της βασιλικής οικογένειας σ’ αυτήν».
Τα επεισόδια του 1841
Oπως συμβαίνει σε κάθε εθνική επέτειο, ο εορτασμός προσλαμβάνει πολλαπλές σημασίες και διαφοροποιήσεις, ιδίως τα πρώτα χρόνια του ελληνικού κράτους, όταν η μνήμη της επανάστασης είναι νωπή. Eτσι, η κοινωνία προσδίδει, κάθε φορά, διαφορετικό νόημα στους εορτασμούς της 25ης Μαρτίου, με βάση τις κοινωνικές ανάγκες και τα κοινωνικά προβλήματα.
Ενδεικτική είναι η επέτειος του 1841, όταν η οθωνική αστυνομία διέλυσε ομάδα φοιτητών, η οποία τιμούσε το ’21, επειδή τραγουδούσε επαναστατικά τραγούδια, κάτι το οποίο θεωρήθηκε ως «μήνυμα» εις βάρος του Βασιλιά Oθωνα.
Η σταδιακή καθιέρωση των παρελάσεων
Σταδιακά, και ενόσω η μνήμη των γεγονότων της επανάστασης άρχισε να ξεθωριάζει, ο εορτασμός της 25ης Μαρτίου «συμβολοποιείται» και εκλαμβάνει ευρύτερες διαστάσεις.
Προς το τέλος του 19ου αιώνα, χαρακτηριστικά, στις επετειακές εκδηλώσεις άρχισαν να συμμετέχουν σχολεία και μαθητές, διοργανώνοντας παρελάσεις και ποικίλες σχολικές εκδηλώσεις.
Το 1875, παράλληλα, ξεκίνησε η οργανωμένη, αλλά μη θεσμοθετημένη, συμμετοχή του στρατού, με τις στρατιωτικές παρελάσεις να παίρνουν σάρκα και οστά. Το «παρών» έδινε, εκείνα τα χρόνια, και το ένοπλο σώμα των φοιτητών, γνωστό και ως «πανεπιστημιακή φάλαγγα».
Ωστόσο, η επίσημη καθιέρωση και νομοθέτηση όλων των παραπάνω δεν συντελέστηκε παρά μόνο κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, από το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά.
Γιατί γιορτάζεται η έναρξη και όχι το τέλος της επανάστασης;
Μία από τις απορίες, οι οποίες συνδέονται άρρηκτα με την 25η Μαρτίου, συνίσταται και στο γιατί δεν επιλέχθηκε η ημερομηνία ίδρυσης του ελληνικού κράτους (σ.σ. 16 Νοεμβρίου του 1828) ως εθνική επέτειος.
Την απάντηση δίνει ο κ. Καραμανωλάκης: «Η ελληνική επανάσταση είναι η πρώτη στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Μπαίνουμε στην εποχή του εθνικισμού και έτσι, επιλέγουμε να γιορτάσουμε τη στιγμή που αυτός ο λαός εξεγείρεται».
Και συνεχίζει: «Είναι κομβικό για την έννοια του έθνους ότι επιλέγεται η έναρξη και όχι το τέλος της επανάστασης. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο Βασιλιάς Oθωνας, ικανοποιώντας το λαϊκό αίτημα, επιλέγει να εορτάζεται η στιγμή που ξυπνάει το έθνος».
Οι εορτασμοί — σταθμοί
Πέραν των καθιερωμένων εορτασμών, υπάρχουν και οι λεγόμενες «μεγάλες-ξεχωριστές» εθνικές εορτές, οι οποίες χρονικά συμπίπτουν με κάποια ιδιαίτερα ιστορικά γεγονότα.
Σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ανάμεσα σ’ αυτές τις εορτές, συγκαταλέγεται η 25η Μαρτίου του 1871, η οποία συμπίπτει με τη συμπλήρωση 50 ετών από την έναρξη της επανάστασης.
Το 1921, όταν εορτάζονται τα 100 χρόνια της επανάστασης, οι εκδηλώσεις είναι περιορισμένων διαστάσεων, λόγω της μικρασιατικής εκστρατείας, ενώ το 1971, με τη συμπλήρωση 150 ετών, η στρατιωτική χούντα επιλέγει να συνδιοργανώσει τους εορτασμούς μαζί με την Εκκλησία, πραγματοποιώντας μεγαλεπήβολες εκδηλώσεις στην Αγία Λαύρα.
Ειδική μνεία πρέπει να γίνει και στην 25η Μαρτίου του 1932, όταν πραγματοποιείται η αποκάλυψη του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη, στη Βουλή των Ελλήνων, όπως επίσης και η 25η Μαρτίου του 1924, όταν ιδρύεται η Β’ Ελληνική Δημοκρατία.
Η 25η Μαρτίου στην κατοχή και τον πόλεμο
Αξίζει να σημειωθεί ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της «ζωής» του ελληνικού κράτους, οι εορτασμοί της εθνικής επετείου πραγματοποιούνταν κανονικά, αγνοώντας καταστροφές, πολέμους και εμφυλίους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η παρέλαση της 25ης Μαρτίου έλαβε κανονικά χώρα τόσο κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής, όσο και κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου.
Ωστόσο, όπως παραδέχεται ο κ. Καραμανωλάκης, υπήρχε μία «διχασμένη επέτειος», καθώς αφενός γιορταζόταν από τη δοτή κυβέρνηση των Γερμανών, αφετέρου από τους αντάρτες στα βουνά.
Το ίδιο συνέβαινε και στον εμφύλιο, όπου η παρέλαση πραγματοποιούταν τόσο από το επίσημο κράτος (σ.σ. στην Αθήνα), όσο και από τα μέλη του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος (σ.σ. στα βουνά).
Τι μέλλει γενέσθαι;
Το 2021 συμπληρώνονται 200 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, μία ιστορική στιγμή για όλο τον ελληνισμό. Τα μηνύματα της εθνικής επετείου — αγώνας για ισότητα, ελευθερία και αδελφοσύνη — είναι πάντα εξαιρετικά επίκαιρα.
Ως εκ τούτου, για τον κ. Καραμανωλάκη, «το σημαντικότερο θα ήταν η πολιτεία να ανοίξει έναν διάλογο, ο οποίος θα ξεκινάει από τα προβλήματα του σήμερα και θα φθάνει έως το 1821, ώστε να καταλάβουμε τις αναλογίες του τότε και του σήμερα».
Άλλωστε, κατά τον ίδιο, «η ιστορία δεν πρέπει να είναι μουσείο», καθώς «οι νέοι θα πρέπει να προσπαθήσουν να καταλάβουν τι έκανε τους Έλληνες του 1821 να επαναστατήσουν».
Πηγή Sputniknews. Γεράσιμος Χιόνης
