«Ονειρεύοντας» την Κνιδία Αφροδίτη του Πραξιτέλη

Ενα άγαλμα που «ονειρεύτηκε» να γίνει η Αφροδίτη της Κνίδου, το περίφημο έργο του Πραξιτέλη που εμφανίζει ολόγυμνη τη θεά, παρουσιάζεται πρώτη φορά στην περιοδική έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου «Οι αμέτρητες όψεις του ωραίου». Μαζί του αποκαλύπτονται δύο ακόμα αρώματα της αρχαιότητας που δημιούργησε η εταιρεία Κορρές ειδικά για την περίσταση: Φασκόμηλο και Κορίανδρος.
Η διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Μαρία Λαγογιάννη, παρουσίασε στους δημοσιογράφους τους λόγους που το συγκεκριμένο έργο από τη συλλογή Ιόλα, το οποίο αναδύθηκε πριν δυο χρόνια από τις αποθήκες του μουσείου για να συντηρηθεί και να αποκαλύψει πολλά από τα αρχαία και νεότερα μυστικά του, είναι τόσο ιδιαίτερο. «Η Αφροδίτη απαρτίζεται από θραύσματα πρωτότυπων έργων της αρχαιότητας, τα οποία όμως δεν συνανήκουν, έχουν κολληθεί. Δηλαδή ο κορμός και το κεφάλι είναι από αγάλματα της ρωμαϊκής εποχής, ενώ έγιναν νεότερες συμπληρώσεις από διαφορετικά είδη μαρμάρου για να βγει ένας αγαλματικός τύπος που φάνταζε στα μάτια του συλλογέα εκείνης της εποχής σημαντικός. Και γιατί ήταν σημαντικός; Γιατί «ονειρεύεται» ένα πολύ φημισμένο άγαλμα, το πιο σημαντικό έργο γυμνής γυναίκας στην αρχαιότητα, την Κνιδία Αφροδίτη του Πραξιτέλη». Η ίδια εξήγησε ότι το άγαλμα που παρουσιάζεται στην πετυχημένη έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (την οποία από τον Μάιο 2018 έχουν επισκεφτεί περισσότερα από 430.000 άτομα) είναι ο μακρινός απόγονος του αγάλματος του Πραξιτέλη. Δηλαδή, απηχεί μια μετάπλαση του αρχικού που έγινε περίπου 50 χρόνια αργότερα από τον γιο του Πραξιτέλη, τον Κηφισόδοτο τον Νεότερο, η οποία οδήγησε σε έναν άλλο τύπο αγάλματος, την Αφροδίτη του Καπιτωλίου.
Το ενδιαφέρον είναι ότι οι προσθήκες μαρμάρου και οι συγκολλήσεις των αρχαίων κομματιών έγιναν τη νεότερη εποχή. «Μπορεί τον 18ο, τον 19ο ακόμα και τον 20ο αιώνα», επισήμανε η διευθύντρια του μουσείου, που απέδωσε την ιστορία του αγάλματος έτσι όπως ένας αρχαιολόγος μπορεί να κάνει: «Ενας Ρωμαίος αντιγραφέας εντυπωσιάζεται από ένα έργο ελληνιστικών ή κλασικών χρόνων και επειδή το απαιτεί το εμπόριο αρχαίων έργων τέχνης στα ρωμαϊκά χρόνια, παράγει κατά συρροή γλυπτά τα οποία προσπαθεί να τα προσομοιάσει με τον συγκεκριμένο αγαπητό και δημοφιλή αγαλματικό τύπο. Στην εποχή μας οι αρχαιολόγοι καλούνται να «αντιπαρατεθούν» στον Ρωμαίο καλλιτέχνη, να καταλάβουν ποιο πρωτότυπο αντιγράφει, πότε χρονολογείται αυτό το πρωτότυπο, σε πόσους τύπους και παραλλαγές έχει εξαπλωθεί ώστε να κατανοηθεί η ταυτότητα του έργου. Πρόκειται για μια από τις δυσκολότερες και πιο απαιτητικές δουλειές της κλασικής αρχαιολογίας», σημείωσε η κ. Λαγογιάννη.
Στην περίπτωση της Αφροδίτης από τη συλλογή του Ιόλα (που προστέθηκε στις συλλογές του Μουσείου το 1988) τα πράγματα είναι ακόμα πιο απαιτητικά, καθώς το έργο τέχνης αποτελείται από θραύσματα που ανήκουν σε διαφορετικές εποχές και σε διαφορετικούς αγαλματικούς τύπους. «Κι αυτό είναι το πολύ ενδιαφέρον: Το πόσο επιθυμούν να αποδώσουν το ωραίο και να το αποκαταστήσουν χρησιμοποιώντας θραυσματικές μορφές γλυπτών, συνενώνοντάς τες και κάνοντας αποκαταστάσεις με συμπληρώσεις μαρμάρου ή άλλων κομματιών. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται ιδιαίτερα μετά την Αναγέννηση, όπου η αρχαία κλασική αρχαιότητα γίνεται μόδα, οι μεγάλες αυλές στην Ευρώπη γεμίζουν από ελληνικά γλυπτά και οι μεγάλοι μαικήνες ηγεμόνες και συλλέκτες δεν μπορούν να ανεχθούν ένα κορμί χωρίς κεφάλι ή ένα κορμό χωρίς χέρια. Γι’ αυτό αναθέτουν σε μεγάλους γλύπτες να συμπληρώσουν αυτά τα αγάλματα για να τα φέρουν σε μια φόρμα αρεστή στους ίδιους και σε αυτό που φαντάζονται αυτοί ωραίο. Αυτό θέλαμε να δείξουμε κι εμείς από το σκεπτικό της έκθεσης, δηλαδή το «ωραίο αλλιώς»», τόνισε η ίδια.
Κατά τη συντήρηση του έργου, που πραγματοποιήθηκε στα εργαστήρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου από τους συντηρητές Πέπη Τσακρή και Γιάννη Παναγάκο, χρησιμοποιήθηκαν σύγχρονες μέθοδοι. Οπως εξειδικευμένες μέθοδοι φωτογράφισης οι οποίες δίνουν, μεταξύ άλλων, τη δυνατότητα να ελεγχθεί η παρουσία χρωστικών που μπορεί να σώζονται στην επιφάνεια του μαρμάρου, ψηφιακό μικροσκόπιο για να παρατηρηθούν οι μορφές και το μέγεθος των κρυστάλλων του κάθε μαρμάρου και ο υπεριώδης φωτισμός για τον έλεγχο των εργασιών καθαρισμού. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε ραδιογραφία ακτινών γάμμα για την εξέταση της εσωτερικής συνδεσμολογίας του μαρμάρινου αγάλματος, που έγινε σε συνεργασία με ιδιωτική εταιρία. «Πετύχαμε αναπάντεχα αποτελέσματα. Πώς πας στον γιατρό και βγάζεις ακτινογραφία και μπορείς να δεις τα οστά; Εμείς είδαμε την εσωτερική συνδεσμολογία σε πολύ μεγάλη ακρίβεια. Εξέταση που ήταν προαπαιτούμενη για τη μετακίνηση του αγάλματος από το εργαστήριο στον εκθεσιακό χώρο, καθώς δεν είχαμε κανένα στοιχείο για το άγνωστο δουλεμένο έργο και δεν ξέραμε τι να περιμένουμε», δήλωσε στους δημοσιογράφους η κ. Τσακρή, τονίζοντας ότι η έρευνα του γλυπτού συνεχίζεται. Ενα βίντεο που παρουσιάζεται στην είσοδο της περιοδικής έκθεσης δείχνει αυτή την αόρατη στο γυμνό μάτι συνδεσμολογία.
Οσο για την ανασύνθεση των αρχαίων αρωμάτων, που πραγματοποιήθηκε από την Κορρές μετά από ενδελεχή έρευνα, η Λένα Κορρέ, επικεφαλής του τμήματος καινοτομίας της ομώνυμης εταιρείας, δήλωσε κατά την παρουσίαση των δυο νέων συνταγών: «Είναι το πιο ωραίο πρότζεκτ που έχουμε κάνει. Αν σκεφτούμε ότι αυτό (σσ. η ανασύνθεση αρχαίων αρωμάτων) συμβαίνει πρώτη φορά παγκόσμια, είναι μια πολύ ωραία στιγμή για εμάς στην Ελλάδα να έχουμε καταφέρει κάτι τέτοιο». Στο «ταξίδι» αυτό της πειραματικής αρχαιολογίας, οι πινακίδες Γραμμικής Β γραφής, αλλά και συνταγές και στοιχεία που διασώζονται στα έργα του Διοσκουρίδη, του Θεόφραστου, καθώς και νεότερες ερευνητικές μελέτες, οδήγησαν στις πρώτες ύλες και στην κατανόηση της μεθόδου παρασκευής των αρωματικών ελαίων στην αρχαιότητα. Συστατικά όπως αγριέλαιο από την Κρήτη, κύπειρος από την Αμοργό, καρποί κορίανδρου, φύλλα φασκόμηλου, μαλλί και ερυθρός οίνος από την Πελοπόννησο, αναμείχθηκαν μεθοδικά μέσω των διαδικασιών στύψης, φίλτρανσης και χρωματισμού στα νέα αρώματα Φασκόμηλο και Κορίανδρος, τα οποία οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να αισθανθούν μέσω της όσφρησης μαζί με το «Ρόδο Αφροδίτης» που συνοδεύει την έκθεση από την έναρξή της. Υπενθυμίζεται ότι η περιοδική έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου «Οι αμέτρητες όψεις του ωραίου» θα διαρκέσουν ως το τέλος του 2019.
Πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ