Αρθρο του Κας Μούντε στην Guardian
Το ενδεχόμενο να ηγηθεί ένα λαϊκιστικό κόμμα της επόμενης ιταλικής κυβέρνησης προκαλεί ρίγη στην Ευρώπη. Για μια ακόμη φορά η Ευρωπαϊκή Ενωση αντιμετωπίζει μια θανάσιμη απειλή – το στάτους κβο πολιορκείται από την ασταμάτητη άνοδο του λαϊκισμού και το σκοτεινό παρελθόν της Ευρώπης σκιάζει ολόκληρη την ήπειρο.
Οι σχολιαστές μιλούν για την «πρώτη λαϊκιστική κυβέρνηση» της δυτικής Ευρώπης, ενώ μερικοί έφτασαν να συγκρίνουν τη συμμαχία μεταξύ του «κόκκινου» Κινήματος των Πέντε Αστέρων και της «φαιάς» Λέγκας με το σύμφωνο μεταξύ Στάλιν και Χίτλερ τη δεκαετία του ’30.
Τα περισσότερα σχόλια για την κατάσταση στην Ιταλία έχουν τρία κοινά σημεία. Πρώτον, δείχνουν έλλειψη κατανόησης της ιταλικής πολιτικής, και ιδιαίτερα των Πέντε Αστέρων. Δεύτερον, χαρακτηρίζονται από περιορισμένη ιστορική προοπτική, λες και ο λαϊκισμός είναι φαινόμενο του 21ου αιώνα. Τρίτον, αδυνατούν να εξηγήσουν τα αντιευρωπαϊκά αισθήματα τόσο σε ορισμένα κόμματα όσο και σε πολλούς ψηφοφόρους.
Πρώτα απ’ όλα, ούτε τα Πέντε Αστέρια ούτε η Λέγκα είναι εξτρεμιστικά, δηλαδή αντιδημοκρατικά κόμματα. Τα Πέντε Αστέρια δεν είναι ούτε ένα κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Για την ακρίβεια, δεν έχουν καμιά βασική ιδεολογία. Οι αριστερές θέσεις τους στο ζήτημα του περιβάλλοντος ή του Διαδικτύου συνδυάζονται με δεξιές θέσεις στο ζήτημα των συμμαχιών. Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα Πέντε Αστέρια ανήκουν στην ομάδα «Ευρώπη για την Ελευθερία και την Αμεση Δημοκρατία», όπου ανήκει και το UKIP. Τα Πέντε Αστέρια έγιναν το πρώτο κόμμα της Ιταλίας χάρις στις θέσεις τους κατά της ΕΕ και των μεταναστών.
Κατά δεύτερον, ο συνασπισμός Λέγκας – Πέντε Αστέρων δεν είναι η πρώτη λαϊκιστική κυβέρνηση στην Ευρώπη, τη δυτική Ευρώπη ή ακόμη και την Ιταλία. Λαϊκιστικές κυβερνήσεις υπήρξαν στην ανατολική Ευρώπη κατά τη δεκαετία του ’90, για παράδειγμα στη Ρουμανία και τη Σλοβακία, και υπάρχουν σήμερα στην Ουγγαρία και την Πολωνία. Η δυτική Ευρώπη είχε, και εξακολουθεί να έχει λαϊκιστικές κυβερνήσεις. Το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν μια τέτοια κυβέρνηση, ιδιαίτερα τη δεκαετία του ’80, ενώ και η σημερινή ελληνική κυβέρνηση είναι ένας συνασπισμός αριστερού και δεξιού λαϊκισμού. Οσο για την Ιταλία, είχε μια λαϊκιστική κυβέρνηση το 1994: ήταν μια συμμαχία του δεξιού λαϊκιστικού κόμματος Φόρτσα Ιτάλια, της ριζοσπαστικής δεξιάς Λέγκας του Βορρά και της «μεταφασιστικής» Εθνικής Συμμαχίας.
Τέλος, κάτω από το κύμα που έφερε τη Λέγκα και τα Πέντε Αστέρια στην εξουσία υπάρχει μια ιστορία αποτυχίας της ΕΕ. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση του ινστιτούτου Kantar δείχνει ότι «οι Ευρωπαίοι αγαπούν την ΕΕ (και τους λαϊκιστές)». Οι Ιταλοί όμως αγαπούν τους λαϊκιστές πολύ περισσότερο απ’ ό,τι την ΕΕ. Και η θέση αυτή δύσκολα θα αλλάξει μετά την αντίδραση της ΕΕ στο εκλογικό αποτέλεσμα, και συγκεκριμένα τον υπαινιγμό ότι η επιλογή των ψηφοφόρων θα έχει οικονομικές συνέπειες.
Η Ιταλία έχει το χαμηλότερο ποσοστό ανθρώπων που λένε ότι η χώρα τους έχει επωφεληθεί από την ΕΕ (44%) και το υψηλότερο ποσοστό εκείνων που λένε ότι δεν έχει επωφεληθεί (41%). Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, σημειώθηκε το 2015 μια πτώση της υποστήριξης προς την ΕΕ (λόγω της προσφυγικής κρίσης), που στη συνέχεια ανεκόπη (λόγω της συμφωνίας μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας). Αυτό δεν συνέβη στην Ιταλία, γιατί το πρόβλημα της μετανάστευσης εδώ δεν λύθηκε.
Πριν από ένα χρόνο, σε ένα σεμινάριο στο Βερολίνο, μια βουλευτής του κεντροαριστερού Δημοκρατικού Κόμματος που κυβερνούσε τότε την Ιταλία ζήτησε από τους σοσιαλδημοκράτες συναδέλφους της βοήθεια στη διαχείριση της ροής των προσφύγων. Η έκκλησή της αγνοήθηκε. Η Ευρώπη θυσίασε την Ιταλία επειδή φοβήθηκε ότι η αναγνώριση του προσφυγικού προβλήματος θα το έφερνε και πάλι στο προσκήνιο στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και θα αποδείκνυε ότι δεν λύθηκε.
Ετσι, οι ιταλικές εκλογές έγιναν με βασικό θέμα τη μετανάστευση και τα αντιμεταναστευτικά αισθήματα συνδυάστηκαν με τα αισθήματα κατά της ΕΕ. Οπως και η Ελλάδα, η Ιταλία μετατράπηκε μέσα σε λίγα χρόνια από πολύ φιλοευρωπαϊκή χώρα σε ευρωσκεπτικιστική.
Υπάρχουν πολλοί εσωτερικοί λόγοι για την πολιτική και κοινωνική δυσφορία στις δύο αυτές χώρες, αλλά η έλλειψη αλληλεγγύης της ΕΕ με ένα αδύνατο μέλος που πληρώνει το τίμημα ενός ευρωπαϊκού προβλήματος έχει επιδεινώσει την κατάσταση.
Αν η Ιταλία επιστρέψει στις κάλπες σε λίγους μήνες, η ΕΕ έχει λίγο καιρό να διορθώσει ένα μέρος της ζημιάς των τελευταίων ετών αναγνωρίζοντας τα προβλήματα της Ιταλίας με τους μετανάστες και προσφέροντας πραγματική βοήθεια και αλληλεγγύη. Αν δεν το κάνει, θα δούμε μια ακόμη ισχυρότερη Λέγκα, που θα ηγείται είτε ενός δεξιού κυβερνητικού συνασπισμού είτε μιας ακόμη πιο αντιευρωπαϊκής, λαϊκιστικής συμμαχίας.
Ο Κας Μούντε είναι ολλανδός πολιτικός επιστήμονας και αρθρογράφος της Guardian.
Πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ, The Guardian
