Οταν ο Ιαν Μακγιούαν δημοσίευσε, κατά τη διάρκεια της περασμένης χρονιάς, τη νουβέλα «Η κατσαρίδα», το Brexit δεν αποτελούσε ακόμη πραγματικότητα. Το βιβλίο κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα στα ελληνικά σε μετάφραση Κατερίνας Σχινά, από τις εκδόσεις Πατάκη, και η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση είναι πλέον οριστικό γεγονός. Η κυβέρνηση της Αγγλίας γιόρτασε πριν από μερικές ημέρες το διαζύγιο, αλλά ο Μακγιούαν προβλέπει στο μυθιστόρημά του ένα απολύτως σκοτεινό μέλλον, με γλώσσα ιδιαιτέρως κοφτερή και αναλογίες που σχεδόν σοκάρουν.
Ξετυλίγοντας ανάποδα τον μύθο που επινόησε ο Κάφκα για τη «Μεταμόρφωση», ο Μακγιούαν έχει ως κεντρικό του ήρωα όχι έναν άνθρωπο που έγινε κατσαρίδα, αλλά μια κατσαρίδα που γίνεται άνθρωπος, και μάλιστα στο πρόσωπο του Βρετανού πρωθυπουργού: ενός πρωθυπουργού έτοιμου να οδηγήσει τη χώρα του σε σύγκρουση με τους πάντες.
Ο Τζιμ Σαμς, που κρατάει το τιμόνι της Βρετανίας, είναι οπαδός μιας εξωφρενικής θεωρίας για την αντίστροφη κυκλοφορία του χρήματος, σύμφωνα με την οποία οι εργαζόμενοι πρέπει να πληρώσουν την εργασία τους, αγοράζοντας τεράστιες ποσότητες καταναλωτικών προϊόντων. Στην πραγματικότητα, όμως, έτσι δεν θα μπορέσει ποτέ κανείς να κρατήσει στα χέρια του ούτε μία δεκάρα, κι ας πιστεύουν οι «αντιστροφιστές» ότι κάτι τέτοιο θα απογειώσει την οικονομία, εξασφαλίζοντας εκ παραλλήλου την πλήρη απασχόληση. Το ακροδεξιό κυβερνών κόμμα του Σαμς έχει συνασπίσει τους Συντηρητικούς αλλά και ένα μέρος των Εργατικών υπό την ομπρέλα του, κι όταν ο Σαμς ξυπνάει ως κατσαρίδα, αποφασισμένος να εφαρμόσει με σιδερένια θέληση το πολιτικό και οικονομικό πρόγραμμα του αντιστροφισμού, θα βρει μπροστά του τους «ωρολογιόστροφους», όσους με άλλα λόγια δεν έχουν χάσει ακόμη τον νου τους και φοβούνται πως η Αγγλία βαδίζει με μαθηματικά βέβαιο τρόπο προς την καταστροφή. Αλλά ο Σαμς-κατσαρίδα δεν θα διστάσει μπροστά στο παραμικρό: θα αγνοήσει κάθε έννοια κοινοβουλευτικής διαδικασίας, θα υπονομεύσει μέχρι τελικής πτώσεως όλους τους ενδοκυβερνητικούς του αντιπάλους, θα πατήσει επί πτωμάτων, μιλώντας γενικώς για τη λαϊκή βούληση, την οποία και εκπροσωπεί προνομιακά, θα συμμαχήσει με τον Αμερικανό πρόεδρο (ένα διαπεραστικά σατιρικό αντίγραφο του Τραμπ) με δέλεαρ μια τεράστια δωρεά, θα συκοφαντήσει τους Γάλλους, διαμέσου μιας εκστρατείας διασποράς ψευδών ειδήσεων, θα σκεφτεί να τυπώσει χρήμα για να υποστηρίξει στο εσωτερικό την οικονομική του γραμμή και όταν θα ερωτηθεί από τη Γερμανίδα καγκελάριο για ποιον λόγο επιδιώκει να ανατρέψει όλες τις παραδοσιακές συμμαχίες τής Βρετανίας, θα λάβει μιαν εντελώς απροσδόκητη απάντηση: «Γιατί έτσι».
Με δηλητηριώδες ύφος, που πηγάζει παραδόξως από μια στιλπνή και γεμάτη χυμούς αφήγηση, ο Μακγιούαν θα ταυτίσει τον κόσμο του Σαμς και των συνοδοιπόρων του με μιαν αποικία εντόμων, η οποία αναπτύσσεται στο εσωτερικό της ανθρώπινης κοινότητας: ο εθνικός εγωισμός που δεν αντιστοιχεί σε οιονδήποτε πατριωτισμό, η ασύστολη ψευδολογία, ο λαϊκισμός της Ακροδεξιάς, που μπορεί αίφνης να παγιδέψει και να εξαπατήσει την Αριστερά, ο πόλεμος όλων εναντίον όλων και, πρωτίστως, η καλλιέργεια ενός αισθήματος οργής και αγανάκτησης εναντίον εχθρών αλλά και φίλων είναι οι αξίες που διδάσκουν τα έντομα στους ανθρώπους, ζητώντας τους να μεταγράψουν στον γενετικό τους κώδικα ως υπέρτατα αγαθά δύο προφανείς απαξίες: την έναντι πάσης θυσίας επιβίωση και την υπακοή στο τυφλό τους ένστικτο – ένστικτο το οποίο εύλογα καταλήγει να μετατραπεί σε υπηρέτη της πιο διεφθαρμένης εξουσίας. Η «Κατσαρίδα», βεβαίως, δεν είναι πολιτικό βιβλίο, αλλά η ζωντανή πολιτική προφητεία ενός συγγραφέα που επιζητεί να παραμείνει άγρυπνος πολίτης. Το μέλλον θα δείξει κατά πόσο η λογοτεχνία μπορεί να πάει πιο μπροστά από την πολιτική, πληρώνοντας με το βαρύ αντίτιμο της απαισιοδοξίας την αγωνία της για ένα παρόν χωρίς καμιά προοπτική και διέξοδο.
Φωτογραφία ΑΠΕ-ΜΠΕ
