Ενας νέος πίνακας της Τζεντιλέσκι ήταν …κρυμμένος κάτω από προσωπογραφία της Αγ. Αικατερίνης

Η υψηλή τεχνολογία έχει φέρει επανάσταση ακόμη και στην ιστορία της Τέχνης, καθώς μας έχει αποκαλύψεις κρυφές διαστάσεις στη δημιουργία των μεγάλων αριστουργημάτων της, αλλά επίσης έχει φέρει στο φως και νέους πίνακες, που βρίσκονταν για πολλούς αιώνες κρυμμένοι κάτω από την επιφάνεια μίας γνωστής αναπαράστασης. Η τελευταία τούτη ανακάλυψη αφορά τον πίνακα που αναπαριστά την «Αγία Αικατερίνη των Μεδίκων» της γνωστής ζωγράφου Αρτεμισίας Τζεντιλέσκι, που χάρη στις ακτίνες Χ αποκαλύφθηκε πως κάτω από το πορτραίτο κρύβονται άλλα δύο: μία προηγούμενη εκδοχή του θέματος και μία αυτοπροσωπογραφία της καλλιτέχνιδος.
Την ανακοίνωση έκαναν οι συντηρητές που ανέλαβαν το έργο για λογαριασμό της Πινακοθήκης του Μουσείου των Ουφίτσι στη Φλωρεντία. Κάτω από την κανονική προσωπογραφία στον καμβά, υπάρχει μία προϋπάρχουσα παραλλαγή της ίδιας Αγίας, χωρίς όμως την κορώνα, αλλά με τουρμπάνι και με το πρόσωπο να στρέφεται περισσότερο προς τον θεατή, σχεδόν σε 3/4, και το βλέμμα στοχαστικά στραμμένο προς τα ουράνια, όπως και στην τελειωμένη απεικόνιση.
Οι διαφορές που αποκαλύπτει η σάρωση με τις ακτίνες αφορούν και άλλες λεπτομέρειες: όπως η διαφορετική θέση του αριστερού χεριού της Αγίας, που στον τελικό πίνακα η Τζεντιλέσκι επέλεξε να αλλάξει, ένα σάλι πάνω στο ντεκολτέ του φορέματος και ένα μυστηριώδες μικρό πρόσωπο, που αχνοφαίνεται στ’ αριστερά της αναπαράστασης της Αγίας Αικατερίνης, που μοιάζει εκτός του πνεύματος και των δύο παραστάσεων του θέματος του πίνακα». Το πρόσωπο τούτο, σύμφωνα με τους συντηρητές, φαίνεται πως αντιστοιχεί στο αρχικό προσχέδιο της σύνθεσης, που εγκαταλείφθηκε ως ιδέα.
Οπως προκύπτει από την ανακάλυψη, είναι πιθανόν η Αρτεμισία να μην χρησιμοποίησε ένα νέο τελάρο για το έργο της, όπως συνήθιζαν πολλοί παλιοί καλλιτέχνες για να κάνουν οικονομία στα υλικά τους. Οπως τονίζουν από τα Ουφίτσι, «από την ανάλυση των συντηρητών προκύπτουν ορισμένες υποθέσεις: πρώτον, πως σύμφωνα με τις συγκρίσεις που έγιναν με χρήση της εικονικής πραγματικότητας, η παραλλαγή με τουρμπάνι είναι σχεδόν ταυτόσημη με τον πίνακα της Τζεντιλέσκι που προ ολίγων μηνών απέκτησε η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Δεύτερον, με σημείο αναφοράς την πρώτη υπόθεση, προκύπτει πως αμφότερα τα έργα -στο Ουφίτσι και το Λονδίνο- εκτελέσθηκαν με βάση το ίδιο σχέδιο. Οι εργασίες σύγκρισης των συντηρητών και με άλλα έργα της Τζεντιλέσκι απέδειξαν πως η Αρτεμισία συνήθιζε να χρησιμοποιεί τη δική της εικόνα ως μοντέλο για να ζωγραφίσει γυναικείες φιγούρες».
Σύμφωνα με τους φλωρεντινούς ειδικούς, η καλλιτέχνης πήρε το βασικό σχέδιο και το παράλλαξε, προσθέτοντας την κορώνα με τα σύμβολα των Μεδίκων και μετέτρεψε πολλά από τα χαρακτηριστικά του προσώπου ώστε να μοιάζει περισσότερο με την κόρη του Φερδινάνδου των Μεδίκων, που έφερε άλλωστε και το ίδιο όνομα με την Αγία.
«Η Αικατερίνη των Μεδίκων, κόρη του Φερδινάνδου και αδελφή του Κόζιμο Β’ βρισκόταν την εποχή εκείνη στο επίκεντρο της άσκησης πολιτικής μέσω των γάμων στον Οίκο των Μεδίκων. Αρχικά την είχαν τάξει στον πρίγκιπα της Ουαλίας και στη συνέχεια δόθηκε ως σύζυγος στον Φερδινάνδο Γκοντζάγκα της Μάντοβας. Το πορτραίτο ενδέχεται να είναι προς τιμήν της, ή απλώς να εμπνεύσθηκε από την ιστορική τούτη προσωπικότητα, μιας και η μάρτυρας από την Αλεξάνδρεια αναπαρίσταται με πολύ διαφορετικό τρόπο από τις προηγούμενες εκδοχές, με την προσθήκη πολλών στοιχείων των Μεδίκων», εξηγεί η ιστορικός Τέχνης, Τσετσίλια Φροζινίνι.
Μόλις επιστρέψει στο Ουφίτσι, η Αγία Αικατερίνη θα εκτεθεί σε νέα αίθουσα, σε εκείνην που φιλοξενεί τη Μέδουσα του Καραβάτζιο. «Φέτος, ενδέχεται να τιμήσουμε τη Γιορτή της Γυναίκας μέσω αυτών των φανταστικών ανακαλύψεων, που αλλάζουν ριζικά την εικόνα που είχαμε για την Αρτεμισία, μία από τις πιο σημαντικές γυναίκες ζωγράφους στην Ιστορία της Τέχνης», τονίζει ο διευθυντής του Μουσείου, Αικε Σμιντ.
«Η δεξιότητα των συντηρητών επέτρεψε να ανακαλύψουμε τα μυστικά της υπέροχης Αγίας Αικατερίνης μας. Και τώρα, χάρις στην εργασία τους, είμαστε ευτυχείς να επιβεβαιώσουμε πως πέρα από τα πέντε αριστουργήματα της δημιουργού που ανήκουν στην Πινακοθήκη, στα Ουφίτσι θα υπάρχει ακόμη ένα, που έως σήμερα ήταν κρυμμένο κάτω από την εμφανή προσωπογραφία της μάρτυρος της Αλεξάνδρειας», προσθέτει.
Γιώργης-Βύρων Δάβος
Πηγή La Repubblica