Η Θεσσαλονίκη συρρικνώνεται και αυτό ξεκίνησε να εξελίσσεται πριν από την έναρξη της οικονομικής κρίσης. Την εικόνα αυτή μαρτυρούν τα μεγέθη, τα οποία ορίζουν μία «συρρικνούμενη πόλη» (shrinking city), δηλαδή «μία πυκνοκατοικημένη αστική περιοχή με πληθυσμό τουλάχιστον 10.000 κατοίκων, η οποία αντιμετωπίζει μία συνεχή μείωση του πληθυσμού της, για περίοδο τουλάχιστον δύο ετών, ενώ συντελούνται οικονομικές αλλαγές και υπάρχουν συμπτώματα δομικής κρίσης».
Τα στοιχεία που αποτυπώνουν την αστική συρρίκνωση της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της χώρας παρουσιάζονται, μεταξύ πολλών ερευνητικών εργασιών, στο Διεθνές Διεπιστημονικό Συνέδριο με τίτλο «Πόλη υπό κατασκευή: σχέδια διαδικασίες και πρακτικές για τον χώρο της Θεσσαλονίκης», που διοργανώνει ο Τομέας Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).
«Μείωση 38% στην πληθυσμιακή ομάδα 6-14 και αύξηση 85% στους 80+»
«Αν εξετάσουμε τα δημογραφικά στοιχεία για πολλές υπο-περιοχές του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης, η συρρίκνωση ανάγεται πριν από την έναρξη της οικονομικής κρίσης. Για παράδειγμα ο πληθυσμός του Δήμου Θεσσαλονίκης μεταξύ 2001 και 2011 μειώθηκε κατά 13,4%, και μάλιστα η μείωση αυτή είναι ιδιαίτερα έντονη στις μικρές και παραγωγικές ηλικίες: Για την ηλικιακή ομάδα 6-14 ετών η μείωση είναι 37,85%, για την ομάδα 15-24 είναι 25,79% και για την ομάδα 25-39 είναι 24,01%. Μιλάμε, δηλαδή, για πραγματική έξοδο πληθυσμού από τον κεντρικό Δήμο», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του ΑΠΘ, Φυλλιώ Κατσαβουνίδου, για την εργασία που εκπόνησε από κοινού με την δρ. Αρχιτέκτονα μηχανικό Παρασκευή Κούρτη.
Θα πρέπει να σημειωθεί πως η μόνη ηλικιακή ομάδα που παρουσιάζει αύξηση την ίδια χρονική περίοδο είναι τα άτομα ηλικίας 80 και άνω (+84,71%).
«Αδεια η πόλη, πού πήγαν όλοι…»
«Αναμφίβολα, αφού ήδη το 2011 η εικόνα ήταν αυτή, μπορούμε να υποθέσουμε, και δεδομένης της συνεχόμενης μείωσης του πληθυσμού της Ελλάδας συνολικά, ότι σε τρία χρόνια που θα γίνει η επόμενη απογραφή, θα είναι ακόμη δυσμενέστερη», προβλέπει η κ. Κατσαβουνίδου, ενώ σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα στοιχεία που ορίζουν την αστική συρρίκνωση διευκρινίζει: «Τα κενά καταστήματα είναι τα πιο ορατά σημάδια της συρρίκνωσης, η απώλεια πληθυσμού είναι όμως η περισσότερο δύσκολη να μελετηθεί, γιατί φυσικά πρέπει να αναρωτηθούμε πού πήγε όλος αυτός ο πληθυσμός, πού έχει μετοικήσει, για ποιους λόγους έχει φύγει και φυσικά να διερευνήσουμε ποια στοιχεία του αστικού χώρου συνετέλεσαν σ’ αυτήν την έξοδο, μαζί φυσικά με κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες. Η ποιότητα και/ή η παλαιότητα του διαθέσιμου κτιριακού αποθέματος, η κατάσταση και ποιότητα των δημόσιων χώρων, η επάρκεια ή μη σε κοινωφελείς και κοινόχρηστες υποδομές, είναι μερικοί τέτοιοι παράγοντες. Παραδείγματος χάριν, οικογένειες με μικρά παιδιά αναζήτησαν άλλες περιοχές κατοικίας με περισσότερους δημόσιους χώρους, πιο ήσυχους δρόμους, εγγύτερους στη φύση, με καλύτερες παροχές σε σχολεία».
Αλλωστε, και από τα δημογραφικά στοιχεία φαίνεται ότι η συρρίκνωση των κεντρικών περιοχών πυροδότησε ακριβώς τη μεγέθυνση των περιαστικών περιοχών -χαρακτηριστικά, το Ρεντζίκι (Πεύκα) διπλασίασε τον πληθυσμό του μεταξύ 2001-2011, η Ευκαρπία τον υπερδιπλάσιασε (αύξηση 110,74%).
Ερωτηθείσα εάν με την παρατήρηση της εξέλιξης του φαινομένου της αστικής συρρίκνωσης μπορεί να γίνει προβολή του και στο μέλλον, ώστε να οδηγήσει και στον σχεδιασμό πολιτικών για την αναστροφή του η κ. Κατσαβουνίδου απαντά: «Ενα σημαντικό ζήτημα που υπάρχει στη χώρα μας είναι το πώς χαράσσονται και σχεδιάζονται οι πολιτικές και κυρίως πότε. Πολλές φορές αυτό δυστυχώς συμβαίνει όταν είναι πια πολύ αργά! Η συρρίκνωση είναι ένα κατεξοχήν πολυ-παραγοντικό αστικό φαινόμενο, είναι απόλυτα υπαρκτό στη Θεσσαλονίκη, αλλά δεν έχει μέχρι τώρα αναδειχθεί στη δημόσια συζήτηση, ούτε και στην ακαδημαϊκή σφαίρα, ως πρόβλημα. Οπωσδήποτε, θα πρέπει στη συνέχεια η διερεύνηση του φαινομένου της συρρίκνωσης να προχωρήσει σε μικρο-γεωγραφική ανάλυση, αφού επιλέξουμε χαρακτηριστικές, συγκεκριμένες, μικρές σε έκταση υπο-περιοχές, και να φτάσουμε μέχρι την κλίμακα του οικοδομικού τετραγώνου. Η χωρική έρευνα είναι επίπονη και χρονοβόρα, αλλά πιστεύουμε ότι για να γίνει αυτή η προβολή στο μέλλον, απαραίτητο είναι να γνωρίζουμε το σήμερα, και εδώ η χώρα μας πάσχει».
«Ο χάρτης της πόλης στην εποχή του Airbnb»
Πώς όμως αλλάζουν τον αστικό χάρτη νέες δραστηριότητες και κυριαρχούσες τάσεις, όπως για παράδειγμα η αξιοποίηση των ακινήτων για βραχυχρόνια ενοικίαση μέσα από πλατφόρμες τύπου Airbnb;
«Η βραχυχρόνια μίσθωση μπορεί εφήμερα να γεμίζει τα κενά στο κτηριακό απόθεμα, αλλά δεν μπορεί να αποτελεί μια στρατηγική επανάκαμψης της αστικής ζωής. Ως πρακτική, είναι μία ακόμη έκφανση της μετατροπής του αστικού χώρου σε εμπόρευμα, άρσης της τοπικότητας και του δικαιώματος στην πόλη, που ανήκει πρωτίστως στους κατοίκους της», απαντά η κ. Κατσαβουνίδου.
«Η συρρίκνωση και ταυτόχρονη γήρανση του πληθυσμού στις κεντρικές περιοχές δημιουργεί, μικρογεωγραφικά, συνθήκες υποβάθμισης, άλλες πολύ ορατές -π.χ. μακριές σειρές από άδεια καταστήματα στους συνοικιακούς δρόμους- και άλλες λιγότερο, όπως η ερήμωση των δρόμων και των δημόσιων χώρων από ανθρώπους και το αίσθημα ανασφάλειας, η σμίκρυνση του σχολικού πληθυσμού, αλλά και μια σειρά από φαύλους κύκλους, που προκαλούν τα κενά διαμερίσματα, όπως πρακτικές δυσκολίες στη συντήρηση των πολυκατοικιών, και άρα ακόμη μεγαλύτερη υποβάθμιση», εξηγεί.
«Θεσσαλονίκη όπως Ρίγα»
Προφανώς, η Θεσσαλονίκη δεν είναι η μοναδική συρρικνούμενη πόλη ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Ευρώπη . «Σε εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αν δει κανείς τον χάρτη των ευρωπαϊκών πόλεων όσον αφορά τη μεταβολή πληθυσμού, η Θεσσαλονίκη κατατάσσεται στην ίδια κατηγορία -δηλαδή έχει παρόμοιο μέγεθος και παρόμοια συρρίκνωση- με τη Ρίγα, την πρωτεύουσα της Λετονίας, που θεωρείται «η πρωτεύουσα των άδειων χώρων (The Capital of Empty Spaces)», σημειώνει η κ. Κατσβαουνίδου καταλήγοντας, όμως, με μία αισιόδοξη διαπίστωση: «Στον ίδιο χάρτη, ως μητροπολιτική περιοχή και όχι ως πόλη, η Θεσσαλονίκη φαίνεται ότι αυξάνει τον πληθυσμό της, εμφανίζεται ως αναπτυσσόμενη! Αυτό, με απλά λόγια, σημαίνει ότι η συρρίκνωση συμβαίνει ταυτόχρονα με τη διάχυση – και άρα τίθεται ένα θέμα σχέσης κέντρου-περιφέρειας, μία ιδιάζουσα πόλωση, και άρα πρέπει κι αυτό να ληφθεί υπόψη στην έρευνα».
Σμαρώ Αβραμίδου
