Εποχές Πανδημίας: «Λέξεις χωρίς σημασία. Σημασίες χωρίς λέξεις» του Γιώργου Χουλιάρα *

Αν οι λέξεις δεν έχουν σημασία, ούτε οι σημασίες έχουν λέξεις. Χωρίς λέξεις δεν υπάρχει επικοινωνία. Xωρίς διαλόγου κοινωνία το άτομο συρρικνώνεται. Μόνος του δεν αντέχει ούτε ο Ροβινσώνας Κρούσος στο μοναχικό νησί του δωματίου του. Σε καιρούς όμως πανδημίας η απομόνωση γίνεται μονόδρομος. Καθώς όλα φταίνε, χάνουν τη σημασία τους οι λέξεις αδυνατώντας να περιγράψουν έναν αφανή εχθρό. Ό,τι συνέβαινε με ηλεκτρονικούς ιούς, συμβαίνει με θανατηφόρους βιολογικούς ιούς, των οποίων οι άνθρωποι γίνονται φορείς αναπαραγωγής. Σε ξενιστές που μεταδίδουν ιούς σε άλλους μπορούν όλοι να μεταμορφωθούν. Επομένως, έχει σημασία να περιγράφονται όσα συμβαίνουν, γιατί οι ονομασίες, όπως γνώριζε ο Αδάμ, εξοικειώνουν με το περιβάλλον. Αυτό έρχεται να σκαλίσει η τέχνη του λόγου με τις αντιστροφές της. Η λογοτεχνία συνιστά διαδικασία ανοικείωσης που αναδεικνύει τον πυρήνα μιας αόρατης πραγματικότητας. Καταφεύγουμε έτσι σε ιστορίες του Βοκκάκιου, στο ημερολόγιο του έτους της πανώλης του Ντεφόου, στην πανούκλα του Καμύ. Αν ο Οιδίπους δεν θέλει να δει τον λιμό που έχει έρθει στην πόλη, θα φτάσει να βγάλει τα μάτια του μήπως αρχίσει να βλέπει όπως ο τυφλός Τειρεσίας. Για ένα ον λογοκεντρικό, που διαρκώς διαμαρτύρεται για την ανεπάρκεια των λέξεων, είναι εύλογο, όταν οδηγείται σε αδιέξοδο, να απευθύνει ωδές σε αποδιοπομπαίους που αναζητά για να μεταθέσει την τραγική κοινωνική και ατομική του ευθύνη.
Ταυτόχρονα λέμε πως όλα άλλαξαν ή πρόκειται να αλλάξουν. Είναι όμως έτσι; Ή μήπως μια πανδημία, όπως κάθε κορυφαία κρίση, επίσης ισχυροποιεί απόψεις που ήδη είχαν εκείνοι που τις υποστηρίζουν; Δεν είναι διαφωτιστικές οι περιπτώσεις ομάδων με εξαιρετικά πειθαρχημένες απόψεις, λατρευτικών ομάδων (cult groups) όπως λέγονται, που εμφανίζονται κυρίως σε εφαπτόμενα πεδία θρησκείας και πολιτικής; Τι κατά κανόνα συμβαίνει, λόγου χάριν, αν δεν επιβεβαιωθεί κάποια ημερομηνία που προτείνουν ως «τέλος του κόσμου»; Αποσύρουν τις εσχατολογικές πεποιθήσεις τους και αλλάζουν απόψεις ή προτείνουν νέα ημερομηνία αν η αποκάλυψη καθυστερεί; Δεν ακούγονται εύκολα τα κούφια χτυπήματα στον πίθο των Δαναΐδων. Η πειθώ της Πυθίας είναι συνήθως ισχυρή. Και τι ακριβώς εννοούν όσοι μιλούν για επιστροφή στην κανονικότητα; Επιστροφή στην κατάσταση που προκάλεσε την κρίση; Επιστροφή σε ένα ανθρωποκεντρικό, υποτίθεται, υπόδειγμα καταστροφής;
Ταυτόχρονα λέμε ότι η απίσχναση του ανθρώπινου ίχνους στον πλανήτη έκανε τις πόλεις να αναπνεύσουν, τα πουλιά να ακούγονται, τα δελφίνια να παίζουν στα κανάλια της Βενετίας, τους πιγκουίνους να κόβουν βόλτες σε άδεια ενυδρεία. Δεν είναι όμως παραπλανητικές οι αναφορές αυτές; Αν ο ήλιος δεν γυρίζει γύρω από τη γη, αν ο κόσμος δεν περιστρέφεται γύρω από τη δική μας υπεροψία και μέθη, μήπως χρειάζεται διαφορετικά να περιγραφούν όλα αυτά; Μήπως χρειάζεται ένα νέο βλέμμα στον κόσμο, ακόμη και από τη σκοπιά των ιών; Πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτό χωρίς λέξεις; Ποια διαδικασία εκτός από τη λογοτεχνία θα μπορούσε να αναλάβει την έρευνα αυτή; Ποια διαδικασία μπορεί να αποτελεί διαρκές εργαστήριο μελέτης της απανθρωπίας του ανθρώπου και εξανθρωπισμού, που αναγνωρίζει την κεντρική σημασία των λέξεων, ταυτόχρονα όμως γνωρίζοντας ότι ποτέ δεν είναι αρκετές;
* O Γιώργος Χουλιάρας είναι συγγραφέας, πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων.
Πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ